Aflevering 159 voorjaar 2008
laatste keer. Iedereen is aanwezig: de baljuw, de rechters, de partijen en het
publiek; dit keer uitsluitend om het advies van de Brugse rechters te
vernemen. De burgemeester neemt het woord en spreekt deze uit - zonder
iets te mogen verzwijgen en zonder iets te mogen veranderen, zoals het in
Costumen van Brugge uit 1281 al stond. Nogmaals: het advies is het
eindoordeel, is het vonnis.
tVonnesse
Scepene dicht recht wesen, dat diegone, diet scip dede maken, zijn scip
behouden.
De schepenen achten dit het recht: degene die het schip liet bouwen blijft
er de eigenaar van.
Besluit
Vonnis 3 uit het Aardenburgse Boek met de Knoop is een tot de verbeelding
sprekende casus die in zeer kort bestek op een vrij gave wijze een aantal
boeiende aspecten van de middeleeuwse maatschappij illustreert,
waaronder de langeafstandshandel, ondernemersrisico's, juridische
organisatie en natuurlijk de rechtsgang.
Het tekstje beschrijft in algemene frases een gebeurtenis van lang geleden.
Het is niet zo eenvoudig die enkele regels mentaal te vertalen naar reële
situaties. Toch kunnen we achter die paar zinnen een hele wereld schuil
zien gaan. Een herkenbare wereld van middeleeuwse misdrijven en
middeleeuws recht. Het is de wereld van de Zwinstreek, 600-650 jaar
geleden: dynamisch, druk, dreigend, steeds veranderend, vol spanningen,
vol levende mensen. Levende mensen als de gedecideerde reder Jan
Weytemoet met zijn internationale handelscontacten, diens dom-
dobbelende (en vermoedelijk ook wel wanhopige) schipper, de
plichtsgetrouwe kapitein-stuurman Jan Pateel, zijn (waarschijnlijk) Noord-
Duitse meester-hanzeaat, de in Brugge of Damme geboren waterbaljuw van
het Zwin en de formele rechters uit Mude. Zij stappen dankzij een
anonieme stadsklerk uit Aardenburg even uit de geschiedenis. Even, maar
(in onze gedachten) echt en levendig.
Bronnen, literatuur en sites
Rijksarchief Brugge, Aanwinsten nr. 6874.4040 (17 december 1953-ARA 52397): Dit sijn die
Vonnissen uanden waterrechten ten Damme in Vla[enderen], f. Ir. (transcriptie: J. De Groote, E.
Huys, vriendelijk dank aan beiden voor hun toestemming)
Gemeentearchief Sluis. Stadsarchief Aardenburg, nr. 13: Boek met de Knoopf. 75r: Vonnesse 3
(transcriptie: G.A. Vorsterman van Oyen)
RE. de Broek, Wikken en wegen in de middeleeuwse haven van Sluis. St. Anna ter Muiden 750 jaar
stadsrechten [Sluis 1992].
R.C.A. Van Canegem, Geschiedenis van het strafprocesrecht in Vlaanderen van de Xle tot de XlVe
eeuw (Brussel 1956).
R. Crois, Ter Muden: van eenen Sceepe (1408), Rond de Poldertorens, 11,4, 1969, 148 (n.b.:
onjuiste datering).
J.D[e].S[met]. Ter Muden: van eenen Sceepe (1408), Rond de Poldertorens, 12, 1, 1970, 40.
J.H. van Dale, Reglement voor de scheepvaart en de heffing der tollen op het Zwin van den jare
1252 ontdekt in de archieven van Sluis. In: H.Q. Janssen, J.H. van Dale, Bijdragen tot de
