Aflevering 160 zomer 2008
pnioit (a <r iwintuv.i. nuntif \j« \viK ck i^ott m jtmiHioiK wttKf «f aitènf ttwu.vma tmmf.f rant yftitn
Hmf Spu oumfccriuU xnioitvMcifia OTifcru.umi); jÜuiuktuu^L'n ^x.iTiomx niuml'tliran-rr Minn
>?vtrudim i*w .'.x stbftó» plmi.i itgmim irrmn.; obimW/inr-ncurro bei* V'foititiyoffeiToxtf-uitfr
Holrlin .ïiivtrc mmifuix comiomx cufuïcrfTkilfluif «kimdcittkuggr moWhtt «»!<wd uumfrc»?! sot fsgr.ife*
ttmfc|c( -V .c' c|sMf Anintin fi- trptincflót* ms cnnd r&.fujj dtctmtf dcj^kitrfndTi ?s*;i0iittrfkrktYfl&lutsxustr:
CHcte «atu jUunf.C. itoir done mjat aiifaruttstr^» v.nf <f'|MrnTro wrat uw-tiwi lit «juaftufc «dtiittur
.ui dnuofttw .uiLiprin vy uMnnisi Uryrns fi«r.vr^pnu(rnitrnj^ni dnnofnv. fiijoIjijf cbruuif pclickf f.-i
K A%susTd «U-f<m en su>f csrbf if banna ttrS#riU artj^ranu T* scWmdwkc *rnm,i c|tuv.y. ly-cApm .""Yr
iiuITtiniWunti^oWVw.-V^' mwtmkffi««ïSpfim (dwU^ftMiAjpd^w^n^^irdóo»
i «Wco.xWcioxk uscUi'e-awrfi'tfvumVöidif ckm.m motefcm yfujrfmr-; otfntfa til er mnncumlU
Idhfft wrttwio, w ft,rfft-bnwnpv.tftcho»t<«m
Ivau tnWilm^ Av.ro ul» mcarmm v.c W J
Afb. 1. Privilege van 13 februari 1208 van graaf Willem I van Holland en
Zeeland voor de abdij van Middelburg, waarin Gillis van Sabbinge als getuige
wordt vermeld.
1216 bestonden en dat Sint Pieter er toen eveneens het patronaatsrecht
bezat, te weten de kerken van Brigdamme en Sint Laurens op Walcheren.
Van die twee bestond de oudste, de kerk van Brigdamme zeker al voor
1200, zodat het kerkenlijstje in de oorkonde van 1216 eveneens van voor
1200 moet dateren. Anderzijds zal het niet ouder zijn geweest dan 1153,
want in het lijstje staat ook de kerk van Zanddijk, die in 1153 of heel kort
daarvoor was gesticht. Vermoedelijk stond de lijst van kerken vermeld in
een ouder privilege voor het kapittel van Sint Pieter van tussen 1153 en ca.
1200, mogelijk van de bisschop van Utrecht, en heeft het kapittel in 1216
dat stuk aan de paus voorgelegd.6
Een en ander leidt tot de conclusie dat er op het eiland Wolfaartsdijk al
voor 1200 twee parochies waren: Wolfaartsdijk en Sabbinge, beide tevens
ambachten, want de kerkelijke en wereldlijke indeling liep in die tijd
volledig parallel.
Hoe oud is Sabbinge?
Sabbinge moet echter veel en veel ouder zijn dan de tweede helft van de
twaalfde eeuw, waarschijnlijk zelfs een paar eeuwen ouder.
In de vroege middeleeuwen waren de Zeeuwse eilanden dun bevolkt. Dat
was de tijd waarin de Noormannen er huishielden en de bewoners rond 890
ter bescherming van lijf en goed de ringwalburgen van Domburg,
Middelburg en Souburg op Walcheren en van Burgh op Schouwen
aanlegden. In die tijd woonde men vooral in de kustgebieden op en achter
de oude duinen van Walcheren en Schouwen. Het binnenland van Zeeland,
bestaande uit een hoog opgeslibd kleilandschap van kreekruggen en lagere
klei-op-veengronden, was uiterst dun bevolkt.7 Onbewoond was het echter
niet. Uit de tiende eeuw dateren de eerste vermeldingen van plaatsen op de
Bevelanden: in 976 worden Kampen op Noord-Beveland en Goes op Zuid-
Beveland genoemd, en in 980 Yerseke.8 Verder zijn op diverse plaatsen bij
