Scheldeoevers: raakvlakken tussen
Brabant en Zeeland
Aflevering 163 voorjaar 2009
7
Rudi Dercks
Zelfs hedendaagse journalisten kunnen zich vergalopperen, als zij in hun
geestdrift over het afwisselende landschap in onze contreien schrijven
over de prachtige overgang van de Brabantse Wal naar de Zeeuwse
polders. Alsof daartussen geen Brabantse polders lagen en opnieuw liggen,
aan de Brabantse oever van de vroegere Scheldearm. Ergens in de vroege
middeleeuwen werd de grens tussen Vlaanderen en Brabant bij Antwerpen
aldus afgebakend: een bijlworp ver uit de oever zou de Schelde Brabants
zijn.
Het verloop van grenzen in onze contreien hield en houdt de gemoederen
bezig! Intrigerend genoeg om eens na te gaan, hoe Brabant en Zeeland
zich met elkaar verdroegen in dat 'vak' van de
Schelde, waar nu de gemeenten Woensdrecht en
Reimerswaal aan elkaar grenzen.
Oudste afbeeldingen
van Woensdrecht
(bovenen Ynkeloort
(Hinkelenoord) als
fragment op een kaart
van de loop van de
Schelde, 1468
(Alg. Rijksarchief
Brussel).
Overgangsgebied Brabant en Zeeland
De benedenloop van de Schelde komt in de loop
van de middeleeuwen naar voren als grensrivier
tussen Vlaanderen en Zeeland enerzijds en
Brabant anderzijds. De Schelde stroomde van
Antwerpen naar Bergen op Zoom en boog daar
westwaarts af richting Noordzee. In de loop van
de 15de eeuw werd de Honte, een zijtak van de
Schelde, alsmaar dieper en breder. Deze nieuwe
Westerschelde werd de rechtstreekse waterweg
tussen Antwerpen en de Noordzee, en daarmee
ook grenswater tussen Vlaanderen en Zeeland. De
Schelde vanaf Ossendrecht tot de Noordzee zou
later Oosterschelde gaan heten.
Omstreeks 1430 werden Vlaanderen, Holland,
Zeeland en Brabant onder de Bourgondische
dynastie verenigd. Dat nam niet weg, dat er tussen
1469 en 1504 lang slepende processen aanhangig
waren bij de Grote Raad van Mechelen over
modaliteiten van tolheffing op de verschillende
Scheldeoevers, met name te Yersekeroord,
tegenover Bergen op Zoom, en te Saeftinghe. Hierin kwamen de niet
aflatende rivaliserende territoriale aanspraken tot uiting van Vlaanderen,
Brabant en Zeeland, én de economische wedijver van handelssteden als
Brugge, Antwerpen, Bergen op Zoom en Middelburg.
Aan deze hoogoplopende juridische confrontaties danken we wel de
schetsmatige kaart van 1468 van de Schelde met daarop de oudst
bekende figuratieve afbeeldingen van onder meer Antwerpen, Bergen op
Zoom en alle tussenliggende plaatsen aan de Schelde en de Honte, dus
ook Ossendrecht, Woensdrecht, Hinkelenoord, Hildernisse, Rilland en
Valkenisse.
