Aflevering 163 voorjaar 2009
Deze cijfers duiden er op dat de zoutwinning in de Middeleeuwen als een
grootschalig kapitaalintensief industrieel proces moet worden beschouwd.
Het indampingsproces
Zoals eerder gesteld is het begin van de kristallisatie van NaCl ofwel zout
afhankelijk van het zoutgehalte van de pekel op dat moment. Hoe hoger het
zoutgehalte van de pekel, des te eerder begint de kristallisatie van het zout.
Bij de tot nu toe uitgevoerde proeven was het zoutgehalte van de pekel
zo laag dat pas in het laatste stadium van de indamping de kristallisatie
van het zout plaatsvond. Als gevolg daarvan sloeg het zout neer, eerst op
de randen van de pan, daarna op de bodem. Het zout moest vervolgens
moeizaam worden los geschrapt waarbij ook ongewenste zouten konden
ontstaan en in het keukenzout opgenomen konden worden. Ook alle
ongerechtigheden uit de ijzeren pan en het bezinksel werden op die manier
verzameld, waardoor het zout een grauwe kleur kreeg en zeker niet als
keukenzout bruikbaar is.
Om tot een eerdere kristallisatie te komen, waarbij het gekristalliseerde
zout rustig van de pekel kan worden afgeschept, werd een laatste proef
gedaan, waarbij 300 gram eerder verkregen zout in 1 liter zoet water werd
opgelost.
Alvorens de pekel in te dampen werd enige uren gewacht om de
ongerechtigheden in de pekel te laten bezinken. Op de bodem van het vat
vormde zich een dunne laag fijn bezinksel. Vrij snel nadat de indamping
begon,vormde zich een dunne film op de pekel die werd afgeschept. Direct
daarna startte de kristallisatie van het zout. Het zout kon rustig worden
afgeschept tot het laatste moment. De laatst ontstane zouten werden met
water weggespoeld.
Het gewonnen zout was wit van kleur en bevatte geen ongerechtigheden.
Reconstructie van het middeleeuwse zoutziederijproces
Op grond van de opgedane ervaringen moet ervanuit worden gegaan
dat bij het indampen van pekel getracht werd om een zo hoog mogelijk
zoutgehalte te verkrijgen. Dit kon met de voorhanden zijnde middelen
alleen worden verkregen door tijdens het indampingsproces voortdurend
pekel toe te voegen totdat afschepbaar zout ontstond. Voor de hand
liggend is dat daarna een continu proces plaatsvond, waarbij steeds pekel
werd toegevoegd en zout werd afgeschept. Leenders maakt geen melding
van een continu proces maar van enkele cycli per week. Wellicht moest
men het proces meerdere keren onderbreken om as te verwijderen uit het
haardvuur dan wel om ketelsteen te verwijderen uit de pan.
Het is eveneens waarschijnlijk dat men bij het produceren van keukenzout
gewonnen zout opnieuw oploste in schoon zoet water en indampte om alle
ongerechtigheden te verwijderen.
Duidelijk is dat met het gehele proces van buitendijks veen steken,
verbranden van veen, as toevoegen aan zeewater en indampen meer
efficiency werd verkregen ten opzichte van het indampen van zeewater
alleen. Daartegenover staat dat het een omslachtig proces was. Omdat het
zoutgehalte van de pekel beperkt verhoogd kon worden, moesten grote
hoeveelheden water met behulp van grote hoeveelheden brandstof worden
