Aflevering 164 zomer 2009
Een scheuring in de Amsterdamse gemeente als gevolg van een
theologische strijd tussen rechtzinnigen (mannen van het oude licht) en
vrijzinnigen (mannen van het nieuwe licht) verbrak in 1791 de eenheid
in de lutherse kerk. Eerst ontstond de Hersteld-Lutherse gemeente te
Amsterdam, maar in de jaren daarna volgden andere lutherse gemeenten
of delen van gemeenten, die samen de Hersteld Evangelisch-Lutherse
Kerk stichtten.15 In Zeeland scheidden zich geen gemeenten af. Tussen
de niet-herstelden en de herstelden was wel grensverkeer mogelijk:
diverse predikanten van het herstelde kerkgenootschap lieten zich
beroepen in lutherse gemeenten van orthodoxe signatuur: zo werden in
de twintigste eeuw de herstelde predikanten J. E. B. Blase (die later, van
1947-1952, hoogleraar aan het hersteld-evangelisch-luthers seminarium
was), C. F. Nolte en W. F. ten Rouwelaar aan de lutherse gemeente in
Middelburg beroepen. In 1952 herenigden de beide lutherse kerken zich. De
herenigingsdienst vond plaats op 31 januari 1952 in de Oude Lutherse Kerk
aan het Spui in Amsterdam. Voor deze dienst bestond in de gemeenten
Middelburg, Vlissingen en Groede grote belangstelling, maar vanwege de
afstand en de daarmee gepaard gaande reiskosten, besloot men op zondag
10 februari 1952 in Vlissingen een gecombineerde herdenkingsdienst te
houden onder leiding van de Vlissingse predikant H. Johannes.16
Op 1 januari 1956 werd het Algemeen Reglement vervangen door de nieuwe
kerkorde voor de Evangelisch-Lutherse Kerk, een kerkorde die de kerk een
belijdend karakter gaf.
In december 2003 besloot de lutherse synode om zich met ingang van
1 mei 2004 te verenigen met de Nederlandse Hervormde Kerk en de
Gereformeerde Kerken in Nederland tot de Protestantse Kerk in Nederland.
Als landelijk kerkverband bestaat de Evangelisch-Lutherse Kerk sinds 1 mei
2004 niet meer. Wel kunnen de evangelisch-lutherse gemeenten zelfstandig
blijven voortbestaan in de verenigde kerk. Dat geldt op dit moment in
Zeeland voor de gecombineerde gemeente Groede-Middelburg-Vlissingen
en de gemeente in Zierikzee. De lutherse gemeenten in Nederland vormen
tezamen nog wel de evangelisch-lutherse synode, die onder meer de
belangen van die gemeenten behartigt en de band met de Lutherse
Wereldfederatie onderhoudt. De Protestantse Kerk heeft in haar kerkorde
onder meer vastgelegd, dat de verenigde kerk zich in de Onveranderde
Augsburgse Confessie en de Catechismus van Luther verbonden weet met
lutherse traditie. Op die manier blijft de lutherse traditie behouden in het
Nederlandse protestantisme.
Besluit
Deze lezing mocht ik houden op hervormingsdag 2008. Een dag vóór 1
november (Allerheiligen), de dag waarop de rooms-katholieken alle heiligen
gedenken en twee dagen voor 2 november (Allerzielen), de dag waarop de
katholieken alle gestorvenen herdenken. Aan deze gedenkdagen besteden
de lutherse gemeenten in hun liturgie ook aandacht, hoewel ze in 2004
zijn verenigd met kerken uit de calvinistische traditie. In het kerkelijk
spectrum bevonden en bevinden de lutheranen zich tussen calvinisten en
rooms-katholieken met een lange en rijke traditie. Religieus erfgoed waar
de protestantse gemeenten in Zeeland en in Nederland blijvend van kunnen
profiteren.
