30
Aflevering 164 zomer 2009
katholieke kinderen thuisgehouden, er bestonden kleine katholieke
'bijschooltjes', of de kinderen gingen naar de openbare school. Zo ook
in Zeeland, waar bij katholieke weeshuizen kleine schooltjes werden
gehouden. Rond 1825 waren die echter allemaal verdwenen.23 In de
grensgebieden van Zeeuws-Vlaanderen gingen katholieke kinderen vaak
over de grens naar school om katholiek onderwijs te krijgen.24 Van agitatie
tegen het openbaar onderwijs, zoals die verder naar het noorden van
het land wel voorkwam, was in Zeeland tot halverwege de eeuw niets
te merken.25 Pas in 1854 werd de eerste katholieke school opgericht in
's-Heerenhoek, en in 1859 een jongensschool in Vlissingen.26
Ook hier werden conflicten zoveel mogelijk vermeden. Toen de pastoor
van Eede (Zeeuws-Vlaanderen) in 1816 protesteerde tegen de nieuwe
schoolboekjes, stelde de inspecteur eenvoudig vast dat zij voldeden aan
de wettelijke eisen van neutraliteit, en daarmee was de kous af. En toen
de aartspriester van Holland en Zeeland in 1844 een klacht indiende
bij Gedeputeerde Staten over het onderwijs in bijbelse geschiedenis en
zedekunde op de Zeeuwse scholen, werd deze klacht na onderzoek van
de inspecteurs ongegrond verklaard - waarmee opnieuw de zaak was
afgedaan.27 Pas onder Willem 11 groeide het verzet tegen de openbare
school, maar in de eerste plaats onder de protestanten: de Afscheiding
van 1834 en de groei van de Gereformeerden leidde allereerst onder hen
tot onvrede met het vrijzinnig-neutrale onderwijs. De katholieken volgden
snel, maar niet en masse. In 1835 werd in Amsterdam de eerste katholieke
armenschool gesticht, uiteraard op kosten van de ouders, elders volgden
mondjesmaat ook katholieke scholen. Het feit dat koning Willem II direct
na zijn aantreden de kloosterbesluiten had opgeheven maakte echter veel
mogelijk. Met name zustercongregaties leverden goedkope krachten voor
het katholiek bijzonder onderwijs. Dat in 1842 protestantse en katholieke
geestelijken het recht kregen om één uur per week godsdienstonderwijs op
openbare scholen te geven, zou je dan ook kunnen opvatten als een poging
het openbaar onderwijs te redden van de opkomende verzuiling.
Katholiek lager
onderwijs: Sint
Vincentiusschool,
Den Haag, 1894
(foto KDC/KLiB
