Aflevering 164 zomer 2009
hem of haar het meest van belang is, verwerft hij of zij door persoonlijke
ervaringen die in het leven worden opgedaan, maar ook door na te denken
en antwoorden op vragen te zoeken. Of zoals een van de deelnemers stelt:
Mensen moeten naar hun roots kijken. Mensen spreken alleen over teksten
en weet ik niet allemaal. Maar niet meer over het leven.
Ruth, 54
3.1 Ervaringsgebied 1: de Nederlandse cultuur
Regelmatig verschijnen er boeken met beschrijvingen van het joodse
leven in stadjes en dorpen van de mediene (provincie). Meestal gaan
deze over de specifieke joodse aspecten van een gemeenschap, wordt
de nadruk vooral gelegd op de vroegste geschiedenis daarvan en blijven
veel recentere interessante ontwikkelingen onbesproken (Brasz 1984: 9).
Ook over Zeeland is bekend wanneer de eerste joden zich er vestigden,
wanneer er joodse begraafplaatsen kwamen en wanneer de synagogen
werden ingewijd. Op zich zijn dit interessante gegevens die ook hier niet
ontbreken, maar over de plaats die de joodse minderheid innam in de
niet-joodse meerderheid is weinig bekend. Op basis van deze gegevens
zou volgens Brasz (1984: 9) een onjuist beeld kunnen ontstaan van joodse
gemeenten in de mediene. Een beeld van een geheel apart staand groepje
mensen vrijwel zonder banden met de omringende niet-joodse wereld. Het
raadplegen van verschillende bronnen over de geschiedenis van de joden
van Zeeland, zoals Blom (1987) heeft gedaan, wijst ook in Zeeland niet in
de richting van een passieve geschiedenis, maar op een weg vol actieve
historie.
Daarom hier een kort historisch verslag over de situatie in Nederland
en de situatie van de joden in Zeeland. De herbouw van de synagoge,
die aanleiding heeft gegeven tot een intensivering van het joodse leven
in Zeeland, kan immers niet los van deze specifieke geschiedenis en de
algemene geschiedenis van joden in Nederland worden gezien.
De positie van joden in Nederland en Zeeland
Het jaar 1492 is in de joodse geschiedenis een belangrijk jaartal. In dat
jaar werden de joden uit Spanje verdreven. Ook het jaar 1517 is voor
de joodse geschiedenis niet onbelangrijk gebleken (Smelik 2004: 221).
In dat jaar publiceerde Maarten Luther zijn vijfennegentig stellingen en
zette daarmee een beweging in gang die als de Hervorming bekend staat.
Deze Hervorming leidde in de Nederlanden tot een confrontatie met
de rooms-katholieke kerk. Vooral in Vlaanderen sloeg de Hervorming
aan. Zeer beslissend was de val van Antwerpen in 1585, een bolwerk
van de Reformatie (Smelik 2004: 223). De uittocht van twintigduizend
tegenstanders van het Spaanse bewind, die liever de stad verlieten dan
weer rooms-katholiek te worden, ging richting het Noorden. Uitgerekend
in deze periode had een aantal maranen, joden die door de inquisitie
in Spanje en Portugal gedwongen waren christen te worden, zich in de
Nederlanden gevestigd. Deze tot het rooms-katholicisme bekeerde joden
kwamen in een aparte situatie. Ze stonden niet onsympathiek tegenover
de Hervorming, maar in de ogen van de geuzen waren de maranen én
Spanjaard én rooms-katholiek. Zo werden de eerste maranen die zich in
Middelburg vestigden, vol wantrouwen bekeken door de bevolking die
