m Niet alleen door de brede scope van individuele vensters, waarin
18 Aflevering 174 winter 2011
'evenementen' in verband worden gebracht met onderliggende structuren
en conjuncturen, voorgeschiedenis en navolgende ontwikkeling; maar
ook door nuttige kruisverwijzingen tussen verschillende vensters, zodat
parallellen, biografische en andere verbanden doorheen heel het boek aan
het licht komen.
Zeeuwse 'afwijkingen'
De Zeeuwse historische canon kwam zoals bekend tot stand
dankzij bemoeienissen van een 'zware' platformgroep, de Zeeuwse
Canoncommissie, met nog een keuzemogelijkheid voor de
Zeeuwse bevolking zelf. De Zeeuwse Canoncommissie bestond uit
vertegenwoordigers van erfgoedorganisaties uit de hele provincie, en
trachtte 'geïnspireerd door de nationale canoncommissie onder leiding
van Frits van Oostrom' een canon samen te stellen die recht deed aan
de Zeeuwse historie. Over tien van de vijftig vensters kon de Zeeuwse
bevolking zich uitspreken. Een onafhankelijke jury hakte de knopen door
die voortkwamen uit deze stemronde. Het door de commissie geponeerde
venster van de stormvloedkering Oosterschelde maakte bijvoorbeeld
plaats voor dat van de Watersnood 1953. Daarmee veranderde overigens
wel het venster maar - dankzij het 'beginsel' van de brede scope - niet de
inhoud van het onderwerp waar we door het venster naar kijken. Want
de Deltawerken komen in dit venster ook aan bod, alleen gaf de Zeeuwse
bevolking er kennelijk de voorkeur aan zich deze waterwerken door middel
van de watersnoodramp te herinneren.
De Zeeuwse situatie leidde tot zowel convergenties als divergenties
ten opzichte van de nationale canon. Er zijn natuurlijk raakvlakken (in
evidente onderwerpen als de Opstand tegen Spanje en Michiel de Ruyter
bijvoorbeeld), maar de Zeeuwse geschiedenis meandert ook langs andere
wegen dan het pad van de nationale. Zo liet de Zeeuwse Canoncommissie
de Zeeuwse Gouden Eeuw veel eerder beginnen dan de Hollandse, maar
was Zeeland weer laat met de industrialisatie en de aanleg van kanalen en
spoorwegen. Soms kenmerkt de provincie zich zelfs door tegengestelde
ontwikkelingen: te denken valt dan aan de kaapvaart en 'ontstedelijking'.
Gelaagdheid
Als voorbeeld van zowel breedheid als gelaagdheid van vensters in de
Zeeuwse canon, zowel wat betreft individuele opbouw ais qua samenhang,
kunnen de vensters 9, Slot Moermond Renesse en 11, Hellenburg Baarland
worden genoemd. Die vensters gaan over kastelen, als we op de titel afgaan.
Dat klopt, maar ze gaan óók over Zeeuwse adelsgeslachten en een bijzonder
roerige periode uit het Zeeuws middeleeuws verleden, namelijk het conflict
tussen Holland en Vlaanderen over Zeeland Bewestenschelde, Midden-
Zeeland zouden we nu zeggen.
Door zo'n venster kun je op een min of meer plezierige manier óók nog
kijken naar de gelaagdheid van de geschiedbeoefening zelf. Hoe zagen
oudere historieschrijvers een bepaalde gebeurtenis?
In venster 11 staat behalve de Hellenburg de Slag van Baarland in 1295
centraal. Na een Vlaamse invasie in 1290, met steun van de Zeeuwse
edelen, volgde in 1295 een nieuwe. Nu stonden de Zeeuwse edelen veelal
