Aflevering 178 winter 2012
29
Het 'Paaseilandbeeld'
in de Buitenruststraat
te Middelburg, een
werk van Peter de
Jong (foto H.M.D.
Dekker).
diens beide huwelijken worden vermeld. Merkwaardig is dan weer wel dat
de ontdekker van het eerste huwelijk (met Maria Margarita Vincentius),
Theo de Roos, die indertijd bij het Rijksarchief in Zeeland werkte en
die hier in Nehalennia, aflevering 80 (winter 1990) melding van maakte,
nergens in Van Gelders boek wordt vermeld. Het tweede huwelijk van de
49-jarige Roggeveen met de 17-jarige Anna Adriana Clement op 12 januari
1708 te Batavia was al wel bekend. 'Dergelijke grote leeftijdsverschillen bij
huwelijkspartners kwamen in Oost-lndië vaker voor; bruiden van twaalf,
dertien of veertien jaar vormden geen uitzondering', aldus Van Gelder
(p. 112). Waar Roggeveen school ging en waar hij studeerde 'weten we
niet', dat hij tot doctor in de rechten promoveerde te Harderwijk (in 1690)
wel (p. 76). 'Over Jacobs privéleven in deze periode is zo goed als niets
bekend.' (p. 101) en 'Over dit [tweede] huwelijk weten we niets.' (p. 113).
Blijft Jacobs persoonlijk leven dus duister, over zijn openbare functies
zijn we, zoals hiervoor al opgemerkt, beter ingelicht. Zijn vader Arent was
onder meer landmeter en kaartmaker, Jacob zelf was notaris
te Middelburg, woonde van 1694-1706 in het huis De Twee
Pyramiden in de Lange Noordstraat (thans nummer 37) en
verbleef twee maal te Batavia (de laatste periode, 1707-1714,
als Lid van de Raad van Justitie, een hoge functie). Jacob
Roggeveen was volgens van Gelder (p. 296): 'een intelligente
man, verscheurd door een rationeel opererend verstand
en een diepgelovig gemoed. Hij had last van principiële
vasthoudendheid in zijn opvattingen en was bij vlagen
opvliegend van aard'. Verder 'opereerde [hij] als een helder
en formeel denkend jurist', maar hij was ook lichtgeraakt en
belandde voortdurend in conflicten, met name met overheden.
Roggeveen was een hattemist, een aanhanger van Pontiaan
van Hattem (1614-1706), een mystiek getinte piëtist uit Bergen
op Zoom. Door het uitgeven van diens geschriften (1718-1719)
raakte Roggeveen in conflict met de kerkelijke en wereldlijke
overheden en moest hij zelfs Middelburg verlaten. Hij vestigde
zich in Arnemuiden. In 1721 voerde hij een oud plan van zijn
vader uit en ging met drie schepen op ontdekkingsreis naar
het onbekende Zuidland (een werelddeel dat niet bleek te
bestaan). Op Paaszondag 1722 ontdekte hij Paaseiland. De reis
liep treurig af, want in Batavia gearriveerd werden Roggeveen's schepen in
beslag genomen, omdat hij met een vergunning van de W1C in het gebied
van de VOC terecht was gekomen. Na jarenlang procederen verkreeg hij
een schadeloosstelling en vestigde zich weer in Middelburg, waar hij op
31 januari 1729 overleed. Als ontdekkingsreiziger was hij eigenlijk een
a-typisch geval: een 61-jarige jurist, die op zoek ging naar een niet bestaand
continent...
Hoewel het boek van Roelof van Gelder naar mijn smaak niet helemaal
een biografie in de eigenlijke zin is (een belangrijk deel van het leven en
handelen van de hoofdpersoon valt immers niet te reconstrueren) en
Roggeveen niet als een 'sleutelfiguur' valt te beschouwen (maar wel als een
bijzondere en intrigerende persoonlijkheid) is Naar een aards paradijs een
boeiend boek geworden. De auteur heeft een vlotte pen en schetst een fraai
tijdsbeeld, dat als een brede achtergrond dient voor het handelen van zijn