m Landschap
10 Aflevering 175 voorjaar 2012
De grondpercelen in Schouwens duingebied in het Kohier 1465 zullen veelal
zogenaamde haaimangrond hebben betroffen, humusrijke stukken duinland
die voor het weiden van koeien of voor de teelt van graan dienden. Dit is in
cultuur gebracht binnenduingebied geweest, en waren niet de zandheuvels
en valleien van de grafelijke buitenduinen.25
Plaatsen als Renesse en Haamstede worden genoemd. Verder geeft het
Kohier 1465 een viertal tot nu toe onbekende toponiemen: Canswatering
of Causwatering, Clif, Noirtdorp en Vannekinsdorp. Niet alle vier kunnen
met zekerheid aan een bepaalde West-Schouwse locatie worden gehecht.
Bij Noirtdorp en Vannekinsdorp gaat het zelfs om volkomen onbekende
nederzettingen in de Kop van Schouwen. Terugblikkend lijkt de opmeting
van het West-Schouwse duingebied te hebben plaatsgevonden in een
periode van zandverstuiving in het gebied, waaraan eerst ruim een halve
eeuw later een eind zou komen.26
Vergeten naam Vannekinsdorp
Kapel Onze Lieve Vrouwe op Zee
Zoals gezegd verwijst de benaming 'Vannekinsdorp' misschien naar de
locatie van de kapel Onze Lieve Vrouwe op Zee: een godshuis met een klein
aantal gebouwtjes, beschut door de binnenduinrand in het noorden van de
Westeren Ban, in de huidige Verklikkerduinen.27 Op kaarten uit de zestiende
en zeventiende eeuw wordt aangegeven de tijdens de Reformatie door
Watergeuzen geplunderde, vervolgens in de loop der tijd stukje bij beetje
afgebroken en uiteindelijk onder het duinzand terechtgekomen kapel. De
Visscher-Romankaart van Zeeland uit 1656 (zie hierbij), vermeldt deze als
laatste officiële Zeeuwse kaart: 'Onser Vrouwen op Zee is oversant met
bergen'. In onze tijd draagt de Haamsteedse rooms-katholieke kerk nog een
steen uit het kapelfundament dat begin vorige eeuw was bloot gewaaid.28
Uit diverse middeleeuwse documenten is bekend, dat inwoners van
Zierikzee reeds aan het eind van de vijftiende eeuw voor lichte vergrijpen
tot een bedevaart naar het aan Maria gewijde godshuis worden verplicht.
Enkelen van hen waren de dieven van jonge bomen uit de boomgaard van
het Noordgouwse kartuizerklooster Sion in 1508.29 Uiteraard zullen vrijwillige
bedevaarten eveneens hebben plaatsgehad. De kleine nederzetting werd in
de zeventiende eeuw mogelijk 'De Duyne(n)' genoemd.30
De afmetingen van de kapel, zoals in het begin van de vorige eeuw geschat
aan de hand van opmeting van het fundament door architect Johannes
Hoogenboom uit Renesse, suggereren dat het een bescheiden kapel
heeft betroffen.31 Het gebouw had een inwendige breedte van ruim zes
meter. De buitenmuur had een dikte van zestig a vierenzestig centimeter.
Hoogenboom vond toentertijd, dat de aangetroffen al dan niet geglazuurde
bakstenen niet vroegmiddeleeuws of ouder konden zijn. Hij zag het kleinste
formaat baksteen hier en daar in Zierikzee in de gevels van oude huizen.
De nederzetting met de kapel Onze Lieve Vrouwe op Zee staat op de
meergenoemde kaart van mr. Rochus Hofferus uit 1540, de vroegste
gedetailleerde kaart van het eiland Schouwen. Men moet er rekening
mee houden, dat Vannekinsdorp ten tijde van het Kohier 1465 nog geen
stenen godshuis kan hebben gekend, omdat de eertijds ondergestoven
