m Leiden, ondertekend door dominee Hoornbeeck. Het is wonderlijk dat hij
14 Aflevering 176 zomer 2012
in hetzelfde jaar in dienst treedt van de VOC als soldaat. In het register
staat hij vermeld als adelborst. Waarom Johannes dat besluit neemt is niet
bekend. Het kan een samenloop geweest zijn van diverse gebeurtenissen
en omstandigheden: zijn ervaringen aan de Leidse universiteit, het kort
na elkaar overlijden van zijn vader en moeder in 1664 en het heersende
politieke klimaat in de Nederlanden, de behoefte aan meer militairen op de
schepen als gevolg van de Tweede Engelse oorlog. In elk geval scheept hij
zich op 17 december 1665 in op de fluit Nuijtsenburg, voor een soldij van 10
gulden per maand. De Nuijtsenburg was een nieuw schip, gebouwd tussen
1664 en 1665 en eigendom van de Amsterdamse kamer van de VOC.
Na een zeereis van drie en een halve maand, komt het schip aan bij Kaap de
Goede Hoop en gaat men aan land. Op 15 april vertrekt de Nuijtsenburg naar
Batavia. Johannes is dan niet aan boord; hij blijft achter op de Kaap. Hij kan
dan niet weten dat hij zijn vaderland nooit meer zal zien en de stamvader
zal worden van de Zuid-Afrikaanse familie Pretorius.
Mauritius
Op 20 mei 1666 besluit de Politiek Raad van de Kaap om voorraden
naar het eiland Mauritius te vervoeren. Dat in 1513 door de Portugezen
ontdekte eiland is sinds 1598 door de Nederlanders bezet. Er is besloten
dat Johannes mee zal reizen op de fluit Hooch Caspel. Als de lading op
Mauritius gelost is, moet het schip doorvaren naar Madagaskar om daar
rijst en slaven in te laden. Johannes blijf op het eiland Mauritius achter;
hij heeft een aanbevelingsbrief bij zich om er de functie van waarnemend
gouverneur te vervullen. Door de gebrekkige communicatie weten de
mannen van de Politieke Raad echter niet hoe de toestand op het eiland is.
De waarnemend gouverneur Jan van Laer oefent zijn functie nog gewoon uit
en wil dat ook blijven doen. Er wordt een oplossing gevonden: Johannes zal,
gelet op zijn theologische achtergrond, ziekentrooster, geestelijk verzorger,
van het eiland worden. Uit een verslag over een conflict wordt duidelijk
dat hij aangesproken wordt als dominee. Hij vervult ook bestuursfuncties.
Uit een aanstellingsbrief blijkt dat hij, mocht de functie vrijkomen, zelfs
op de nominatie staat voor gouverneur. Drie jaar is Johannes Pretorius op
Mauritius gebleven en vertrekt dan weer naar de Kaap. Mauritius is vooral
belangrijk voor de leverantie van ebbenhout.
De Kaap
Op maandag 9 december 1969 komt het schip, 'een galjootje' De Voerman,
na een reis van een volle maand in Kaapstad aan. Johannes zet voet aan
wal. Hij wordt in 1670 door de Politieke Raad aangesteld als 'assistent
in de secretarije' en vervult aan de Kaap diverse bestuursfuncties. Zelf
heeft hij een 'tuinderije' ingericht. Op de Kaap worden voor de VOC
veel verse groenten verbouwd. De schepen kunnen in het zogenaamde
verversingsstation verse 'gezonde' proviand inslaan.
Nazaten van Johannes Pretorius stichten in 1855 de naar de familienaam
genoemde stad Pretoria. In Zuid-Afrika woont nog altijd een behoorlijk
aantal personen met de naam Pretorius. Wie op Google de naam Pretorius
intikt, komt er heel wat tegen. Zo is er een wijnhuis Pretorius dat wijnen
produceert onder de naam 'Goedereede'. Zo ook Gerrie Pretorius, een Zuid-
