Aflevering 179 voorjaar 2013
Middeleeuwen en slaat op een wand met iconen - afbeeldingen van heiligen
- die in oosters-orthodoxe kerken de ruimte voor het altaar afsluit.
Het vergt misschien enige moeite, maar het is toch mogelijk om in dit stalen
kunstwerk een etalage te zien. Dus een ruimte waarin dingen gepresenteerd
kunnen worden, net zoals aan de houten wanden van de iconostase en net
zoals het de functie is van De Vleeshal dingen te tonen. Maar wat wordt
hier aan het publiek voorgesteld? Natuurlijk eerst het kunstwerk zelf.
Daarnaast waren het tijdens de tentoonstelling Architecture without building
ook de bijdragen van gewone mensen. Precies de categorie deelnemers die
Friedman aan het woord wil laten. In essentie representeert het werk echter
zichzelf. Dat zal opnieuw blijken als het dit jaar andermaal in Middelburg zal
worden opgesteld.
Maar welk verhaal vertelt Iconostase 150 eigenlijk? Het kunstwerk heeft de
geometrische figuur de cirkel als basis. Ik denk dat Friedman de ring als
uitgangspunt heeft genomen omdat deze verwijst naar een voortrollende
beweging en naar tijdloosheid. In zijn Protein structures (1992) heeft
Friedman de veranderlijke ringconstructies uit de proteïne moleculen ook
al nagebootst.1 En die veranderlijkheid en onzekerheid in de wereld zijn
de concepten van waaruit de architect zijn ontwerpen opbouwt. In het
onbewerkte staal herhaalt Friedman zijn voorkeur voor het gebruik van
eenvoudige gemakkelijk verkrijgbare basismaterialen. In India gebruikte
hij in 1982 bijvoorbeeld bamboe en zelfs gras in een project voor arme
mensen.2 Zelforganisatie en bouwen met lokaal aanwezige materialen waren
daarbij de leidende beginselen.
Met de ringen zijn verschillende geometrische structuren opgebouwd.
Het is van belang vast te stellen dat elke individuele structuur (de
sferische piramide, kubus en de twaalfvlaksvorm) hier volledig zelfstandig
functioneert. Met andere woorden: hoe verschillend ook, elk onderdeel
heeft zijn specifieke plek in het geheel. Het is niet moeilijk
om hierin een verwijzing te lezen naar onze maatschappij
en de onmisbare rol van het individu of de groepen
individuen daarin. Zo verwijst het kunstwerk ook naar de
noodzakelijkheid van het samenwerkingsverband. En de
geometrie van de in elkaar grijpende figuren herinnert aan
de schoonheid van de klassieke verhoudingen in de kunst
en architectuur.
Iconostase 150 kan moeiteloos worden vergroot (of
verkleind) en de constellatie zou zelfs tot buiten De
Vleeshal kunnen worden uitgebouwd. Die veranderlijkheid
- van vorm, van volume, van richting - heeft bij Friedman een speciale
betekenis. De wereld is geen statische massa die er nu eenmaal is. Nee, het
kolkt en het bruist erin en de mensen geven daar vorm aan, individueel of
groepsgewijs, ieder op zijn eigen plek. Maar hoe chaotisch het leven ook
lijkt, de basisstructuren zijn geordend in vaste patronen - in dit kunstwerk
verbeeld door de geometrische figuren - van waaruit de mens zijn wereld
zelf inricht.
In de dramatisch complexer geworden structuren in de wereldsamenleving
heeft Yona Friedman toch zicht gehouden op de onderliggende
systemen. Hij verkent de grenzen van de groei zoals van een stad, van de
voedselvoorziening, van het waterwinningssysteem en hij toont zich voor
