6 m Aflevering 179 voorjaar 2013
De architectuurfilosofie van Yona Friedman
Ondanks zijn vele ideeën en publicaties over stedenbouw heeft
Friedman maar enkele projecten ook daadwerkelijk gerealiseerd. Hij is
dan ook vooral te classificeren als een theoreticus op het terrein van
infrastructuur en transport. Als architect moeten we hem plaatsen
tussen de utopisten die nadenken over een volstrekt harmonieus leven
in een ideale ruimte.10 En inderdaad, Friedman voelde zich sterk verwant
met Constant Nieuwenhuis (1920-2005), die met zijn utopie-project New
Babyion (1954-1969) in Nederland pleitte voor een volledige vrijheid van
het individu. Een andere kunstenaar met wiens ideeën Yona Friedman
sympathiseerde was Kurt Schwitters (1887-1948). In diens Merzbaucyclus
vond Friedman dezelfde waarden - gebruik van eenvoudige materialen
en die willekeurig gestapeld - als waar hij van uitging in de architectuur.
Kenmerkend voor Friedman is zijn uitspraak over de stad: 'Similarly, the
city is a process, not a product.'11
In het werk van Friedman kunnen twee thema's worden onderscheiden: het
ontwerpen van een fysieke wereld en de onvoorspelbare invloed van het
individu op zijn omgeving.
Het ontwerpen van een fysieke wereld kreeg een uitwerking in wat hij
noemde L'Architecture Mobile. Uitgangspunt hierbij is dat alle elementen
van een bouwwerk - de materialen, de inrichting, de inbreng van gebruikers
- vrij te combineren zijn. Door over bestaande bouwlichamen heen te
bouwen is nauwelijks extra ruimte nodig, kan die ruimte flexibel worden
ingedeeld en zijn er geen grenzen aan de mogelijkheden om uit te breiden.12
Wat betreft de onvoorspelbare invloed van het individu op zijn omgeving:
architecten moeten niet voorschrijven maar begeleiden. Dat kunnen ze
doen door basiskennis over te dragen aan de niet-deskundige toekomstige
gebruikers. Tijdens het bouwproces kan dan hun kennis en hun - overigens
onvoorspelbare - inbreng ingepast worden en ontstaat een verantwoord
eindresultaat. Hierdoor wordt een maximale vrijheid toegepast - geen
strikte regels en opname van gedurfde voorstellen in de bouwplannen - en
zal een uniek bouwwerk het eindresultaat zijn.13
Functionele onzekerheid
Friedman heeft de nodige kritiek gehad op zijn architectuurfilosofie,
zoals van de architectuurhistoricus Reyner Banham (1922-1988).14 Maar
hij heeft vooral in de kunst veel invloed gehad. Dat is onder anderen te
zien in het werk van de Argentijnse kunstenaar Tomas Saraceno (*1973)
bijvoorbeeld in diens Cloud City. In 2009 heeft Yona Friedman zijn werk
op de 53e Kunst Biënnale van Venetië gepresenteerd. Hij heeft daar
laten zien welke relatie er is tussen de harmonieuze en ideale, dus als
utopisch voorgestelde wereld en het aardse bestaan van het individu.15
In de architectuur is hij slechts een voetnoot gebleven.16 Dat komt
omdat Friedman zich vooral bezig houdt met projecties. De mens in het
bouwproces staat eerder centraal en minder het eindproduct. Ook zijn
volgelingen exploreren de spanning tussen persoonlijke idealen en grote
denksystemen die zich op een betere samenleving richten. Allen hebben
een onvoorwaardelijk geloof in het vermogen van de individuele mens.
Tijdens het bouwproces behoeft die energie alleen maar gebundeld
worden.
