Het zeventiende-eeuwse culturele centrum van de
gebroeders Van de Venne in Middelburg (9, slot)
LAVWERHOF.
Nehalennia winter 2014 nr. 186
Ronald Rijkse
Drukkerij
We beschikken helaas niet over een inventarislijst van de
drukkerij, maar dit gemis wordt ruimschoots goed ge
maakt door een schilderij van het interieur van de hand
van Adriaen van de Venne, dat tevens de functie van recla
mebord had. Zo krijgen we toch een goed beeld van hoe
hun drukkerij er uitzag, beter nog dan een droge opsom
ming van materialen ons zou kunnen informeren.
Het besef bezig te zijn aan een zeer ambitieuze literaire
onderneming maakte dat Adriaen van de 'geboorte' van
het boek een schilderij maakte, een uniek feit in de Neder
landse literatuurgeschiedenis. Vandaar dat dit schilderij in
deze aflevering prominent wordt weergegeven. Hierdoor
krijgen we een beeld van hun boek- en prentdrukkerij
waarin we de gebroeders Van de Venne aan het werk zien
tijdens een bezoek van de 'supervisor' van deze onderne
ming, Jacob Cats. Dat het inderdaad om hun drukkerij
gaat, kunnen we aflezen uit het feit dat we, door de raam
pjes naar buiten kijkend, daar het Mercurius-beeldje in de
tuin zien staan. Dit beeldje hebben we eerder gezien op de
gravure van de 'Lauwer-hofhet gedicht van Adriaen van
de Venne in zijn 'Tafereel van Sinne-mal'. Ook het op deze
gravure afgebeelde gebouw is op het schilderij te zien.
Het schilderij toont de drukkerij in vol bedrijf. Op de
vloer liggen grote stapels bedrukt papier en aan het pla
fond hangen de net gedrukte vellen papier te drogen.
Rechts zien we de plaatpers waarmee de illustraties wer
den gedrukt. In het midden staat de houten drukpers.
Aan de muren hangen allerlei prenten van Adriaen van
de Venne. Op de foto is het met het blote oog bijna niet te
zien, maar wanneer we er met een haarscherpe loep naar
kijken, kunnen we waarschijnlijk de volgende prenten on
derscheiden: op de achtermuur de 'Aankomst en ontvangst
van de paltsgraaf Frederik met zijn vrouw Elisabeth te
Vlissingen, 1613' (1618), boven de plaatpers de 'Tirannie
van Alva' (1622) met daarboven een niet thuis te brengen
prent. Boven de binnenkomende man hangen de portret
ten van Maurits (1618), Willem van Oranje (1623) en Fre
derik Hendrik (1619). Deze hangen boven de prent van
de Synode van Dordrecht (1619). Tenslotte zien we boven
de deur de 'Ruiterstoet van de zes prinsen van het Huis
Oranje-Nassau' (1621) hangen. Ik geef toe, het is mis
schien een beetje speculatief, omdat het moeilijk zichtbaar
is vanaf een foto, maar gezien Adriaens goede neus voor
public relations zou het heel goed kunnen. Alleen bestude
ring van het origineel zou definitieve opheldering kunnen
geven, maar helaas bevindt dit schilderij zich in een En
gelse privécollectie en niet in het Zeeuws Museum.
Verder komen er op de voorstelling 11 personen voor. Ik
zal ze proberen te duiden, al blijft ook deze poging enigs
zins speculatief.
Bij het raam zijn twee mannen links en rechts bezig met
het zetten van de letters in een zethaak. De te zetten tekst
staat naast hen in het visorium geklemd. Dit is de kopij
houder voor de letterzetter, bestaande uit een lineaalvor-
mig houtje en een dwarshoutje waarmee de kopij vastge-
knepen werd. Naargelang de zetter met de kopij vorderde
werd dan dit dwarshoutje verder geschoven. Bij de houten
drukpers zien we de drukker en de inkter die het zetsel
van inkt voorziet met zijn tampons. Dit zijn houten halve
bollen met een handvat. De holte daarin werd opgevuld
met paardenhaar of wol om er een veerkrachtig kussentje
van te maken. Dit werd overtrokken met een cirkelvormig
zMfD D ELB E%CHS E
Ofte
Ruft-plactfc,van MERCVRIVS,
DesJèlfs <tenffrrAcckc tot «Ue Qnïl-bennnders.
Nu we in de vorige afleveringen uitvoerig kennis hebben gemaakt met de dichtbundel Zeeuwsche Nachtegael maken we
in deze aflevering de cirkel rond en keren we terug naar waar we in aflevering 1 zijn begonnen: de Bogardstraat, waar
Adriaen en Jan Pieterszoon hun winkel en drukkerij hadden. Die befaamde winkel hebben we toen al uitvoerig verkend,
maar de drukkerij, de plaats waar de Zeeusche Nachtegael werd 'geboren' nog niet. Het slot van deze serie brengt daar nu
verandering in.
E NDE
Gravure van de'Lauwer-hof', de tuin achter hun drukkerij, door
Adriaen van de Venne in de Zeeusche Nachtegael. Te zien is de zuil
met Mercurius, die we ook zien op het schilderij van de drukkerij
(Zeeuwse Bibliotheek Beeldbank).
