Nehalennia winter 2014 nr. 186
vermaarde boekwetenschapper prof. mr. H. de la Fontaine
Verwey ooit 'de prins van de Nederlandse illustratoren'
genoemd, en met zijn broer Jan Pietersz. van de Venne, de
meester-drukker. Door hun innige samenwerking kon hun
kunsthandel en drukkerij uitgroeien tot het Middelburgse
culturele centrum van de zeventiende eeuw en tot een tref
punt van Zeeuwse cultuur. Helaas duurde het maar kort,
van 1618 tot 1625, toen Jan overleed en Adriaen naar Den
Haag vertrok. Op de bekende wat-als vraag zal nooit een
antwoord komen: wat als Jan niet plotseling was overleden
en Adriaen daardoor niet was weggegaan? Maar ik durf
wel te stellen dat dit duo nog vele fraaie prenten en typo
grafisch mooie boeken, met als plaats van uitgave Middel
burg, het licht had doen zien.
In ieder geval hebben we er de chique kwartobundel
Zeeusche Nachtegael aan over gehouden, dit letterkundig
manifest van de Zeeuwse dichterskring. Een bijzonder
aantrekkelijke, fraai geïllustreerde bundel poëzie en onge
twijfeld de meest prestigieuze literaire onderneming van
beide broers.
Helaas weten we niets over de receptiegeschiedenis en de
oplage van de bundel (hoewel bekend is dat de duurdere
kwartobundels uit het laatste kwart van de zestiende en
de eerste helft van de zeventiende eeuw een gemiddelde
oplage hadden van zo rond de 1000), maar een Zeeuwse
herdruk is er in de twee jaar dat Jan nog te leven had,
nooit gekomen. Hoewel daar wel sprake van was, getuige
de brief van Radermacher aan Cool (zie Nehalennia 185,
p. 6).
Maar dit soort chique uitgaven waren ook best prijzig, ze
waren te koop voor bedragen tussen de één en de twee
gulden, soms zelfs wel voor een daalder of meer. En dat
was alleen maar weggelegd voor een kapitaalkrachtige
groep boekenkopers, die overigens in Middelburg ruim
voorhanden was. Middelburg was immers aan het begin
van de zeventiende eeuw de op Amsterdam na belangrijk
ste handelsstad van de Republiek.
Maar toch, de prijs zou misschien iets kunnen zeggen over
het commerciële succes van de (niet goedkope) bundel
binnen Zeeland, die in Holland in ieder geval nog weer
klank vond in een drietal (goedkope) herdrukken, die
voor een paar stuivers te bekomen waren en dus binnen
het bereik van een grotere sociale klasse vielen, als men
tenminste kon lezen!
In ieder geval was het doel van de gebroeders Van de
Venne bereikt: 'aen alle omliggende nae-gebueren' laten
zien dat er 'ghewisselijck in Zeelandt Nachtegaelen te vin
den zijn, die een uytnemende aenghenaem Gesang
in, en boven verheven-soet-rieckende boomen zijn schet
terende, met groote onderscheyden bevallicheyden van
Ruiterstoet van de zes prinsen van het Huis Oranje-Nassau 1621), gravure aanwezig in het Rijksprentenkabinet Rijksmuseum Amsterdam
(Zeeuwse Bibliotheek Beeldbank).
