Het Kastelenlexicon Zeeland als uitgangspunt voor
toekomstig onderzoek
Ronald H.M. van Immerseel
Enerzijds slaat het op de niet te onderschatten waarde van
het Kastelenlexicon als database waarop vragen kunnen
worden losgelaten om de systematisch ingevoerde gege
vens in een breder perspectief én verband boven water te
krijgen. Zo is er nu voor het eerst systematisch overzicht
in de grote hoeveelheid aan verspreide gegevens over
Zeeuwse kastelen. Men hoeft geen briljant geleerde te zijn
om te snappen dat vragen als: 'toon alle Zeeuwse kastelen
van een bepaald type uit een bepaalde periode' nieuwe
inzichten zal opleveren over verspreiding, opkomst en
verval. Ook zal het vergelijken van deze Zeeuwse gegevens
op termijn met andere provincies in het lexicon ongetwij
feld tot nieuwe inzichten leiden. Zo kunnen dankzij het
Kastelenlexicon in de toekomst bijvoorbeeld gegevens uit
kastelen in inpolderingen in de gehele kuststrook van Gro
ningen tot Zeeuws-Vlaanderen vergeleken worden. Juist
dit helicopterperspectief geeft de mogelijkheid verbanden
te leggen die voorheen onzichtbaar bleven.
Anderzijds slaat de titel 'Het Kastelenlexicon Zeeland als
uitgangspunt voor toekomstig onderzoek' op het Kaste
lenlexicon als werk in uitvoering. Werk dat vermoedelijk
nooit af zal raken, maar wel kwalitatief steeds hoogstaan
der zal worden. Nieuwe technieken zoals de archeologi
sche luchtverkenningen van de Universiteit Gent in de ja
ren '90 van de 20e eeuw leverden verrassende resultaten op
die het onderzoek verder brachten. Juist het niet loodrecht
vliegen bij het nemen van luchtfoto's maar het maken van
schuine luchtfoto's, waarbij de piloot het vliegtuig in een
optimale positie kan brengen om contrastrijke foto's van
archeologische sporen te maken, leverde nieuwe data op.
Toekomstig archeologisch en historisch onderzoek, nieu
we technieken en nieuwe inzichten zullen ons hopelijk tot
steeds meer begrip van de Zeeuwse kastelen brengen. De
resultaten hiervan zullen ook weer via het Kastelenlexicon
toegankelijk gemaakt moeten worden.
Begraven hofsteden
Dat de oplevering van het Zeeuwse Kastelenlexicon niet
betekent dat we nu achterover kunnen leunen, wil ik laten
zien aan de hand van een enkele witte vlekken en lacunes
in het onderzoek die na-echoën in het lexicon; namelijk
het onderzoek naar kastelen in West Zeeuws-Vlaanderen
en in het bijzonder het voorkomen van begraven hofste
den in dit deel van de provincie.
Bij onderzoek naar kastelen duikt steeds een groep op die
moeilijk te duiden is en meestal wordt omschreven met
het Engelse begrip moated sites of in goed Nederlands
'begraven hofsteden'. Een moated site is een internationale
term voor een complextype bestaande uit enkele gebou
wen binnen een omgrachting. Volgens de definitie van
de Rijksdienst Cultureel Erfgoed zou de omgrachting van
een moated site tenminste 5 meter breed moeten zijn en
het voornaamste gebouw uitgevoerd moeten zijn in steen
of baksteen. Net als bij een kasteel kunnen de gebou
wen elementen bevatten die wijzen op een verdedigbaar
De uitnodiging voor het symposium meldt dat het wordt gehouden ter gelegenheid van 'de oplevering van het Kastelen
lexicon Zeeland'. De term'oplevering'zou de suggestie kunnen wekken dat het werk nu volbracht is, maar natuurlijk is
niets minder waar zoals ik in mijn lezing wil laten zien. De titel van mijn bijdrage'Het Kastelenlexicon Zeeland als uitgangs
punt voor toekomstig onderzoek' is dan ook tweeledig bedoeld.
De op een luchtfoto uit 1990 zichtbare voormalige grachten van
een volledig verdwenen middeleeuws, dubbel omgracht complex
bij Zuiddorpe (J. Semey/Universiteit Gent; Beeldbank SCEZ).
De op een luchtfoto uit 1989 zichtbare voormalige grachten van
een volledig verdwenen, middeleeuws complex bij Westdorpe (J.
Semey/Universiteit Gent; Beeldbank SCEZ).
