Johannes Goedaert, de ontdekker van de metamorfose (1) Kees Beaart In 2017 is het 400 jaar geleden dat Johannes Goedaert in Middelburg werd geboren. 2017 is ook het jaar waarin het 800-jarig bestaan van Middelburg wordt gevierd. Op de website '800 jaar Middelburg' heeft de gemeente Middelburg gevraagd ideeën en initiatieven in te dienen in verband met deze viering. Een van de 68 ingediende initiatieven is mijn voorstel tot herdenking van het 400ste geboortejaar van de insectenkundige Johannes Goedaert, die ook een uitstekend kunstschilder, tekenaar en etser was. Van alle inzendingen kreeg dit voorstel de meeste stemmen of 'likes'. Ieder die bekend is met het werk van Johannes Goedaert vindt het onbegrijpelijk, dat hij niet veel meer bekend heid heeft gekregen. Zijn herdenking in 2017 kan daar verandering in brengen. Te denken valt onder andere aan een tentoonstelling van Goedaerts erfgoed: zijn boeken, tekeningen, etsen en schilderijen, waarbij natuurlijk ook aandacht besteed kan worden aan werk van tijdgenoten en collega's van Goedaert. In 1996 vond ik in een antiquariaat in Kopenhagen een boekje van Goedaert, dat door Goedaert zelf ingekleurd bleek te zijn. Ik werd gefascineerd door Goedaerts uitzon derlijke werk en prestaties en sinds die eerste kennisma king verdiep ik me intensief in leven en werk van Goed aert en zijn tijdgenoten. Nehalennia levert met de uitgave van een serie artikelen over Johannes Goedaert, waarvan dit het eerste deel is, een bijdrage aan de herdenking van zijn 400ste geboortejaar. Zeeland rond 1617 Ons land was sinds 1568 in oorlog met het machtige Spanje. Een oorlog die 80 jaar zou duren. Middelburg, de stad waar Goedaert werd geboren en zijn leven heeft door gebracht, werd na een beleg van twee jaar in 1574 door Willem van Oranje en de Geuzen bevrijd van de Spaanse bezetting. Het volk leed onder de jarenlange strijd tegen de Span jaarden, maar die strijd spoorde ook aan tot saamhorig heid. Mede door de oorlog tegen Spanje was Zeeland eind zestiende eeuw en de eerste helft van de zeventiende eeuw een machtige staat. Dankzij de ligging van Middelburg en Vlissingen aan de Schelde bloeiden handel, kaapvaart en visserij. Eind zestiende eeuw zeilden de eerste sche pen vanuit Walcheren naar Oost-Indië. De wereld werd ontdekt en vele tot dan toe onbekende planten, dieren en producten werden Zeeland ingevoerd. De Verenigde Oost- Indische Compagnie werd in 1602 opgericht en mede in Middelburg gevestigd. Voor de handel met Amerika werd in 1621 de eveneens in Middelburg gevestigde West-Indi sche Compagnie opgericht. De inname door de Spanjaarden in 1585 van Antwerpen, de grootste stad van de Nederlanden, bracht duizenden vluchtelingen naar Zeeland. In enkele decennia verdrie voudigde de bevolking van Middelburg. De positieve bijdrage van al deze nieuwkomers aan de opbouw en bloei van Middelburg en Zeeland was gigantisch. Naast een groep welvarende burgers waren er ook vele armen, die slechts met moeite konden voorzien in de eer ste levensbehoeften: voedsel en warmte. Zij waren veelal afhankelijk van hulp van diaconie en stadsbestuur. De penning Torf voor den armen uit 1660, die op de afbeel ding te zien is, kon voor hen van levensbelang zijn. Deze kon immers worden ingewisseld voor een stuk turf. Met de zogenaamde klop, die in de penning geslagen is, was de penning twee stukken turf waard. Na vele jaren van oorlog is het begrijpelijk, dat een groot deel van de bevolking hunkerde naar vrede of naar het sluiten van een bestand met de vijand. Deze wens van de bevolking wordt afgebeeld op het schilderij Allegorische voorstelling van het Twaalfjarig bestand (zie afbeelding). Op dit vermoedelijk in Zeeland geschilderde werk is onder meer te zien dat getracht wordt Maurits het com mando van de strijd tegen Spanje te ontnemen, door hem met geweld de commandostaf te ontfutselen, terwijl het symbool voor de vrijheid, de vrijheidshoed, door de lucht zweeft. Johannes Goedaert (1617-1668) is de ontdekker van de gedaanteverwisseling van insecten en de grondlegger van de insectenkunde, de entomologie. Hij besteedde vrijwel zijn hele leven aan het opkweken van larven, rupsen en maden om te bestuderen welke poppen, vliegen, kevers en vlinders het zouden worden. Zijn bevindingen beschreef Goedaert in de Nederlandstalige driedelige serie Metamorphosis Naturalis, waarvan in 1660 het eerste deel verscheen. In zijn werk beschrijft en illustreert Goedaert, als eerste in de geschiedenis, de metamorfose of gedaanteverwisseling van meer dan honderd soorten insecten. Goedaerts werk was baanbrekend en baarde opzien in de zeventiende eeuw. Het luidde een nieuw tijdperk van belangstelling, onderzoek, ontdekkingen en publicaties over insecten in. Penning geslagen in 1660 te Middelburg. Deze penning met'klop', rechts boven de O van TORF, kon worden ingewisseld voor twee stukken turf.

Tijdschriftenbank Zeeland

Nehalennia | 2015 | | pagina 6