Nehalennia winter 2015 nr. 190
De Staten van Zeeland en Maurits wilden echter van geen
bestand weten. De vijand zou dan immers de tijd krijgen
een sterker leger op te bouwen. De overheid maakte pro
paganda om deze opvatting bij de bevolking bekend te
maken. Daartoe werden penningen geslagen, die op vrij
grote schaal uitgedeeld werden. Een voorbeeld van zo'n
rekenpenning of jeton is de penning die in 1608 in Mid
delburg werd geslagen, waarop het paard van Troje, dat
het Spaanse leger symboliseert, Middelburg wordt binnen
gehaald (zie afbeelding).
Ondanks tegenwerking van de Staten van Zeeland werd in
1609 met name onder druk van Oldenbarnevelt, de Raad
pensionaris van Holland, voor twaalf jaar een wapenstil
stand met Spanje gesloten. De tegengestelde opvattingen
van Maurits en Oldenbarnevelt met betrekking tot het
afsluiten van een bestand zou de laatstgenoemde in 1619
letterlijk de kop kosten. Tijdens het Twaalfjarig Bestand
(1609-1621) werd in 1617 Johannes Goedaert geboren.
In 1621, na afloop van het bestand, werd de oorlog voort
gezet. Ondanks opnieuw felle bezwaren van Zeeland
werd uiteindelijk na ruim 80 jaar oorlog in Münster een
vredesverdrag met Spanje gesloten. Op voorstel van Mid
delburg werd de vrede afgekondigd met de verklaring van
de Staten van Zeeland niet schuldig te willen zijn aan alle
onheilen die eruit zouden voorkomen. Alle ceremonieel
en vreugdebetoon bleef achterwege. De vrede van Münster
in 1648 bracht Johannes dus geen feestelijke dag.
Veranderend wereldbeeld
In de loop van de oorlog met Spanje veranderde door di
verse ontwikkelingen het wereldbeeld:
- de boekdrukkunst zorgde ervoor dat nieuwe ontwik
kelingen en ontdekkingen veel sneller en ruimer bekend
konden worden;
- als gevolg van de Reformatie was niet meer de autoriteit
van de kerk allesbepalend, maar ging het oordelend ver
mogen van de mens zelf een doorslaggevende rol spelen
bij het vergaren van kennis;
- het idee dat alles bekend was, bleek door de ontdek
kingsreizen onjuist te zijn: men merkte dat er veel
meer plant- en diersoorten bestonden dan in de bijbel
genoemd worden en de Grieken en Romeinen hadden
beschreven;
- de wetenschap kwam meer en meer vrij te staan van
bijbelse kennis;
- de aarde werd niet langer als middelpunt van de kosmos
beschouwd;
- in de wetenschap werd langzamerhand niet meer uit
sluitend bestaande kennis overgedragen en was het niet
langer uitsluitend van belang hoeveel je gelezen had.
Eigen waarneming, onderzoek en redenering werden
steeds belangrijker.
Nieuwe ontwikkelingen in Middelburg
Samenvattend moet geconcludeerd worden dat de tijd
rond het jaar 1600 als het ware rijp werd voor nieuwe
ontwikkelingen, uitvindingen en ontdekkingen met als
belangrijkste wapenfeiten in Middelburg:
- de ontwikkeling van de verrekijker in 1608 door Lip-
perhey, die door de toepassing van het diafragma van de
verrekijker een bruikbaar instrument maakte;
- het cultureel centrum van de gebroeders Van de Venne
dat bloeide van 1618-1625;
- oprichting van een anatomisch theater in 1658, waar
door wetenschappelijk medisch onderzoek verricht kon
worden;
- steeds meer samenwerking tussen o.a. kunstenaars, art
sen, chirurgijns, drukkers, predikanten, wetenschappers,
reders en regenten;
- aanvang van gedocumenteerd onderzoek van insecten
door Johannes Goedaert in 1635, met als resultaat de
'Allegorische voorstelling van het
Twaalfjarig Bestand'. Op dit vermoede
lijk in Zeeland geschilderde paneel (52
x 30 cm) uit het eerste kwart van de
zeventiende eeuw wordt de hunkering
naar vrede of een bestand afgebeeld.
Er wordt met geweld getracht Mau-
rits de commandostaf te ontnemen,
terwijl de vrijheidshoed door de lucht
zweeft. Goedaert Collectie, foto Carla
van de Puttelaar.
Koperen rekenpenning of jeton, geslagen te Middelburg in 1608.
Had als doel de bevolking te waarschuwen voor een bestand. Het
paard van Troje symboliseert het gevaar van het Spaanse leger,
dat niet te vertrouwen is en bij een bestand zal toeslaan. Goed
aert Collectie.