Nehalennia winter 2015 nr. 190 De Staten van Zeeland en Maurits wilden echter van geen bestand weten. De vijand zou dan immers de tijd krijgen een sterker leger op te bouwen. De overheid maakte pro paganda om deze opvatting bij de bevolking bekend te maken. Daartoe werden penningen geslagen, die op vrij grote schaal uitgedeeld werden. Een voorbeeld van zo'n rekenpenning of jeton is de penning die in 1608 in Mid delburg werd geslagen, waarop het paard van Troje, dat het Spaanse leger symboliseert, Middelburg wordt binnen gehaald (zie afbeelding). Ondanks tegenwerking van de Staten van Zeeland werd in 1609 met name onder druk van Oldenbarnevelt, de Raad pensionaris van Holland, voor twaalf jaar een wapenstil stand met Spanje gesloten. De tegengestelde opvattingen van Maurits en Oldenbarnevelt met betrekking tot het afsluiten van een bestand zou de laatstgenoemde in 1619 letterlijk de kop kosten. Tijdens het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) werd in 1617 Johannes Goedaert geboren. In 1621, na afloop van het bestand, werd de oorlog voort gezet. Ondanks opnieuw felle bezwaren van Zeeland werd uiteindelijk na ruim 80 jaar oorlog in Münster een vredesverdrag met Spanje gesloten. Op voorstel van Mid delburg werd de vrede afgekondigd met de verklaring van de Staten van Zeeland niet schuldig te willen zijn aan alle onheilen die eruit zouden voorkomen. Alle ceremonieel en vreugdebetoon bleef achterwege. De vrede van Münster in 1648 bracht Johannes dus geen feestelijke dag. Veranderend wereldbeeld In de loop van de oorlog met Spanje veranderde door di verse ontwikkelingen het wereldbeeld: - de boekdrukkunst zorgde ervoor dat nieuwe ontwik kelingen en ontdekkingen veel sneller en ruimer bekend konden worden; - als gevolg van de Reformatie was niet meer de autoriteit van de kerk allesbepalend, maar ging het oordelend ver mogen van de mens zelf een doorslaggevende rol spelen bij het vergaren van kennis; - het idee dat alles bekend was, bleek door de ontdek kingsreizen onjuist te zijn: men merkte dat er veel meer plant- en diersoorten bestonden dan in de bijbel genoemd worden en de Grieken en Romeinen hadden beschreven; - de wetenschap kwam meer en meer vrij te staan van bijbelse kennis; - de aarde werd niet langer als middelpunt van de kosmos beschouwd; - in de wetenschap werd langzamerhand niet meer uit sluitend bestaande kennis overgedragen en was het niet langer uitsluitend van belang hoeveel je gelezen had. Eigen waarneming, onderzoek en redenering werden steeds belangrijker. Nieuwe ontwikkelingen in Middelburg Samenvattend moet geconcludeerd worden dat de tijd rond het jaar 1600 als het ware rijp werd voor nieuwe ontwikkelingen, uitvindingen en ontdekkingen met als belangrijkste wapenfeiten in Middelburg: - de ontwikkeling van de verrekijker in 1608 door Lip- perhey, die door de toepassing van het diafragma van de verrekijker een bruikbaar instrument maakte; - het cultureel centrum van de gebroeders Van de Venne dat bloeide van 1618-1625; - oprichting van een anatomisch theater in 1658, waar door wetenschappelijk medisch onderzoek verricht kon worden; - steeds meer samenwerking tussen o.a. kunstenaars, art sen, chirurgijns, drukkers, predikanten, wetenschappers, reders en regenten; - aanvang van gedocumenteerd onderzoek van insecten door Johannes Goedaert in 1635, met als resultaat de 'Allegorische voorstelling van het Twaalfjarig Bestand'. Op dit vermoede lijk in Zeeland geschilderde paneel (52 x 30 cm) uit het eerste kwart van de zeventiende eeuw wordt de hunkering naar vrede of een bestand afgebeeld. Er wordt met geweld getracht Mau- rits de commandostaf te ontnemen, terwijl de vrijheidshoed door de lucht zweeft. Goedaert Collectie, foto Carla van de Puttelaar. Koperen rekenpenning of jeton, geslagen te Middelburg in 1608. Had als doel de bevolking te waarschuwen voor een bestand. Het paard van Troje symboliseert het gevaar van het Spaanse leger, dat niet te vertrouwen is en bij een bestand zal toeslaan. Goed aert Collectie.

Tijdschriftenbank Zeeland

Nehalennia | 2015 | | pagina 7