m
ontdekking van de gedaanteverwisseling van insecten.
Mede als gevolg van door samenwerking ontstane ver
banden werden Goedaerts ontdekkingen en bevindin
gen door de Middelburgse uitgever/kunstschilder Jaques
Fierens gepubliceerd in de periode 1660-1669.
In 1575 had Willem van Oranje aan Leiden het recht ge
gund een universiteit te stichten. Pogingen in Middelburg
een universiteit op te richten mislukten. Om te studeren
moest Zeeland verlaten worden. De meeste studenten
trokken naar Leiden. Veruit de belangrijkste studie was
theologie, maar ook rechten, medicijnen, filosofie en let
teren konden gestudeerd worden. Voor biologie was geen
aandacht, uitgezonderd voor soorten planten en dieren die
in de bijbel voorkomen. Zelfstandig onderzoek werd niet
gestimuleerd en vrijwel niet verricht.
Unaniem waren geleerden overtuigd van de juistheid
van spontane generatie: de opvatting dat kleine dieren
spontaan door rotting konden ontstaan. Goedaert deed
als eerste in de geschiedenis proeven naar de juistheid
van spontane generatie. Hij ontdekte dat muggen niet uit
dauw ontstaan, maar zich ontwikkelden uit zaad/eitjes,
die in 'bloedt-rode Wormkens' veranderden. Met deze
ontdekking legde Goedaert de bijl aan de wortel van het
spontane-generatiedenken.
Johannes Goedaert heeft geen universitaire studie gevolgd.
Als hij dat wel gedaan had, is het zeer de vraag of hij de
metamorfose had ontdekt en zijn Metamorphosis Natu-
ralis, Ofte Historische Beschryvinghe vanden Oirspronck,
aerd, eygenschappen ende vreemde veranderinghen der
wormen, rupsen, maeden, vliegen, witjens, byen, motten
ende dierghelijcke dierkens meer; niet uyt eenighe boecken,
maer alleenelijck door eygen ervarentheyd uytgevonden, be
schreven, ende na de konst afgeteyckent had gepubliceerd.
Dit boek, met een in de zeventiende eeuw gebruikelijke
lange titel, is volgens de historicus Huib f. Zuidervaart
'misschien wel de belangwekkendste wetenschappelijke
studie van Zeeuwse bodem' Archief Mededelingen van
het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen
2001, p. 17).
De spelling van Goedaerts naam
In de zeventiende eeuw bestonden geen vaste spellings
regels. De naam Goedaert werd dan ook op veel verschil
lende manieren geschreven. Vooral in archiefstukken is
de variatie groot, zoals bijvoorbeeld Goetaart, Goedhart
en Goedaard. De meest gebruikte schrijfwijzen, die in de
Nederlandstalige uitgaven van de Metamorphosis gebruikt
worden, zijn Goedaert en Goedaerdt. De Latijnse titelpa
gina, die tevens in de Nederlandstalige uitgaven gebruikt
wordt, vermeldt als auteur 'Ioanne Goedardo'. Onder de
gravure met het portret van Goedaert, dat in opdracht van
de uitgever Jaques Fierens door Reinier van Persyn werd
vervaardigd, naar een door Willem Eversdijck geschilderd
portret, staat 'Joannes Goedartius' (zie afbeelding). In de
Latijnse, Franse en Engelse vertalingen van Goedaerts
werk komen we verder de volgende benamingen tegen:
Joanne Goedartio, Joannes Goedaert, Johannis Goedaertii,
Jean Goedaert, Jean Goedart en Johannes Godartius. En
dan te bedenken dat deze opgave zeker niet volledig is en
zijn vrienden hem gewoon Jan genoemd zullen hebben.
Onmiskenbaar is 'Johannes Goedaert' door de eeuwen
heen het meest gebruikt. In deze artikelenreeks is dan ook
voor deze laatste schrijfwijze gekozen.
Levensbeschrijving
Johannes Goedaert werd op 19 maart 1617 gedoopt. Om
dat in de zeventiende eeuw veel baby's kort na de geboorte
stierven was het gebruikelijk de jonggeborenen al na enke
le dagen te dopen. Naar alle waarschijnlijkheid is Johannes
ongeveer een week voor 19 maart 1617 geboren. De exacte
datum is niet bekend.
Door de beschieting en stadsbrand van Middelburg op 17
mei 1940 zijn veel Middelburgse archiefstukken verwoest.
Als door een wonder is het archief van de Staten van Zee
land vrijwel volledig gespaard gebleven. Dit archief is in
het Zeeuws Archief te raadplegen. Naast directe archiefge-
gevens is voor deze artikelenreeks uiteraard ook gebruik
gemaakt van gegevens over Goedaert en zijn familie uit
andere, bij voorkeur vroege, bronnen.
Leden van de familie Goedaert, Pieter Goedaert en diens
broer Jacob, trokken rond 1600 vanuit het nu Duitse Em-
den naar Middelburg. De vroegste vermelding, die ik van
een direct familielid van Johannes gevonden heb, betreft
zijn oom Jacob Goedaert van Empden (=Emden). In de
Notulen van Gecommitteerde Raden van Zeeland d.d. 11
mei 1606 wordt vermeld: 'Jacob Goedaert van Empden
heeft als munter zynen eedt gedaen op de nieuwe in
structie voor de munters ende gesellen'. In De uitvinding
der Verrekijkers van C. de Waard Jr., een uitgave uit 1906,
zijn enkele verloren gegane documenten opgenomen, die
informatie verschaffen over de familie Goedaert: uit de in
genoemde uitgave opgenomen uittreksels uit het Trouw
boek der Nederduits Hervormden te Middelburg 1621 -1630
is het volgende af te leiden:
- Jacob Goedaert was getrouwd met Sara Goedaert, die
Ca
Portret van Johannes Goedaert; ets en gravure. Vervaardigd door
Reinier van Persyn, in opdracht van Jaques Fierens, naar een door
Willem Eversdijck geschilderd portret. Goedaert Collectie.
