Johannes Goedaert, de ontdekker van de metamorfose (4)
t
m
m
Het drukken van 'Metamorphosis Naturalis'
iGoeóartw
Jaques Fierens en zijn bedrijf
'METAMORPHOSIS NATURALIS': het drukken, de drukker Jaques Fierens en het portret van Goedaert (4)
Dit vierde Goedaert artikel behandelt het drukken van Metamorphosis Naturalis bij Jaques Fierens, 'Boeck-verkooper, inde
Globe'te Middelburg en het unieke portret dat we van de schrijver kennen, de enige nog bekende afbeelding van Goed
aert, die tijdens zijn leven gemaakt is.
Kees Beaart
Het drukken van een boek was in zeventiende eeuw puur
handwerk. In de lettergieterij werden de drukletters van
lood gegoten. Van de stuk voor stuk gegoten letters werd
letter voor letter en regel voor regel heel nauwkeurig het
zetsel voor een pagina gemaakt. Acht pagina's samen
vormden een blok, waarmee een vel handgeschept papier
aan een kant kon worden bedrukt.
In de correcteurskamer werd een afdruk van het zetsel op
fouten gecontroleerd. In de drukkerij stonden een aantal
persen waarop met de hand pagina voor pagina het pa
pier werd bedrukt. Voor elke drukgang werd het papier
bevochtigd waardoor het papier de drukinkt beter opnam.
Op een vel papier werden aan iedere kant acht paginas van
Metamorphosis gedrukt. Daarom noemt men het formaat
van Goedaerts werk wel octavo.
feEAMORPHOSIS
ATURAL
Ingekleurde titelpagina in het Latijn
Als per vel papier vier paginas op een kant gedrukt wer
den, noemt men het boekformaat quarto. Bij folioformaat
werden twee pagina's per kant bedrukt. Na elke drukgang
moest elk vel papier afzonderlijk worden opgehangen om
te drogen.
De zestien pagina's die op de twee kanten van een vel pa
pier voor Metamorphosis Naturalis gedrukt werden, vorm
den na het vouwen een katern van het boek. De letters en
cijfers in het midden onderaan sommige paginas zijn aan
wijzingen voor degene die het blad tot een katern moest
vouwen en voor de binder van het boek. Meestal werden
de afbeeldingen bij de tekst ingebonden, maar soms wer
den de afbeeldingen bij elkaar ingebonden, achterin Meta
morphosis Naturalis. Na het binden werd het boek gesne
den. Hierbij werden de deels nog gevouwen zijden tegelijk
met de ingebonden afbeeldingen afgesneden. Hierna kon
het boek van een perkamenten of leren omslag worden
voorzien. Fierens liet voor een deel van de oplage zelf de
omslag maken. Op een leren band werden door de bindei
tekst en versierselen met goud ingeslagen op omslag en
rug van het boek. Op een perkamenten band werd de titel
met zwarte inkt op de rug van de band geschreven. Een
gefortuneerde koper kon het boek zelf laten binden in een
eigen, unieke band die paste in de privé bibliotheek met
vrijwel identieke banden.
Het formaat van een ingebonden boek is ongeveer 15,5 cm
x 10 cm. De dikte is, afhankelijk van het gebruikte papier,
het aantal pagina's en het gebruikte karton (in een enkel
geval hout) en leer van de omslag, ongeveer 2 cm tot 3,5
cm voor een afzonderlijk ingebonden deel.
Volgens Nagtglas in Levensberichten van Zeeuwen was
Jaques Fierens van Vlaamse afkomst en kwam hij waar
schijnlijk uit de omgeving van Hulst. Hij was gehuwd met
Constancia Spiljardus. Haar voornaam wordt meestal
anders gespeld, maar uit archiefstukken blijkt dat zij zelf
Constancia schreef.
Jaques Fierens gaf vanaf 1642 tot 1669 vele werken uit.
Fierens was niet alleen lid, maar ook herhaaldelijk deken
van het Middelburgse drukkersgilde. Middelburg was
waarschijnlijk de eerste stad in de Nederlanden met een
drukkers- en/of boekverkopersgilde. Enkele van de be
kendste boeken die Fierens drukte zijn Banket-werk van
Goede Gedachten van Mr. Johan de Brune en vele werken
van Johannes De Mey, waaronder Halelu-jah of Lof des
Heeren, Verbreidt op het Natuur-Toneel en natuurlijk Goe
daerts drie delen van Metamorphosis Naturalis.
Van het personeel van Fierens weten we maar heel weinig.
We weten wel dat Gillis Nieuwenhuijsen een knecht van
