historische
METAMORPHOSIS
NATURALIS,
BESCHRY VINGHE
Oirfpronk.aercl, eygenfchappen cndc vreem
de veranderinghen der wormen, rupfen, maeden,
vliegen, witjens, byen, motten endedierghelijcke
dierkens meer; niet uyteenighe boecktn maer
aiieenelijck door eygen ervarentHeyd uytgevon-
den,befchreven,ende na de konit afgetcyekent.
Door
JOHANNEM GOEDAERDT.
met tekst in het Latijn, is zowel voor de Nederlandse als de
Latijnse uitgave gebruikt. Het is echter zeer aannemelijk
dat hij de etsen voor zijn boeken zelf vervaardigd heeft.
Aan de stijl van enkele nieuwe afbeeldingen in uitgaven
die na zijn dood verschenen zijn, is te zien dat er op een
aantal platen nieuwe figuren zijn aangebracht en er een
extra plaat gemaakt is door een kunstenaar, waarvan de
naam niet bekend is. Deze afbeeldingen zijn met meer
schaduw getekend dan op Goedaerts afbeeldingen.
Helaas is voor zover bekend geen enkele tekening die
Goedaert van zijn waarnemingen maakte of een etsplaat
bewaard gebleven.
Vrijwel alle etsplaten zijn in de loop der eeuwen omge
smolten, bijvoorbeeld om er wapens van te maken of
munten te slaan.
Het inkleuren of 'afsetten' van de afbeeldingen
Zoals Goedaert in het eerste deel van zijn boeken schrijft
kleurde hij de afbeeldingen zelf. Als laatste zin van Aen
den goedwilligen LESER' schrijft hij daarover:
'Ende op dat alles te beter mocht vertoont werden, so sal
een ieder daar toe begeerich zijnde, niet alleen de af-beel-
dingen; maer oock alle de selfde door den Autheur met
haere eyghen coleuren nae het leven af-geteykent krijgen
connen.
Voor het inkleuren werd waterverf gebruikt. Dat kon in de
zeventiende eeuw niet in tubetjes worden gekocht, maar
moest zelf worden gemaakt. Mogelijk heeft Goedaert het
maken en gebruiken van de verschillende verven geleerd
bij zijn leermeester Christoffel van den Berghe, maar het is
ook heel goed mogelijk dat hij gebruik gemaakt heeft van
de in 1634 in Leiden verschenen handleiding van Geerard
ter Brugge. In de zeventiende eeuw werd het boek twee
maal 'vermeerderd' uitgegeven door W. Goeree, met als ti
tel Verligterie-kunde, Of regt Gebruik der Water-Verwen in
welke Desselfs Kennis, en Gebruik tot de Schilderkunde, en
de Illuminatie of Verligterie noodig zijnde, kortelijk geleerd
word'. De gereedschappen die Goedaert voor het inkleuren
van zijn etsen gebruikt moet hebben voor het 'Water-Ver
wen' worden in dit boek besproken. Heel belangrijk was
de 'Vrijf-steen'. Die moest hard en glad zijn om de ingredi
ënten van de verf in en door elkaar te wrijven. Hoe langer
de ingrediënten met water gewreven werden, hoe beter
de kwaliteit van de verf werd. Verder waren veel stukken
glas nodig om de verf op te leggen en eventueel te mengen
en vanaf het glas te gebruiken. Bakjes en schelpen werden
gebruikt om de verf in te doen.
Enkele van de ingrediënten die in Verligterie-kunde voor
het maken van de verschillende kleuren waterverf ge
noemd worden zijn: Gom water, Lood, Indigo, Smalt,
Oltremaryn, Schyt-geel, Geel Oker, Gutte Gomme, Spaans
Groen, Root Kryt, Lak, Keulse Aarde en Been-Swart. Bijna
allemaal stoffen die ons niet bekend voorkomen, maar in
Goedaerts tijd verkrijgbaar waren.
OFTE
V A N D E N
TOT MIDDELBURG It,
By J AQJ1ES Fierbns, Boeck-verkooper
inde Globe.
Ingekleurde titelpagina van het derde deel
Titelpagina van de tweede druk van deel één
