De Buffels op Tholen
Over het middeleeuwse riddergeslacht Buffel op Tholen*
Geografische situatie
De eerste Buffels
Invloed Graven van Holland
Het riddergeslacht Buffel komt reeds eind 12e eeuw op Tholen voor. Beter is om te melden dat dit op Schakerlo was, het
eiland waarop later Tholen zou ontstaan. De herkomst van deze Buffels is onbekend. Waarschijnlijk was het een Brabants
geslacht, waarvan een tak zich gevestigd had op Schakerlo.
Gerard van der Wal
Voordat we ingaan op dit riddergeslacht is het goed om de
geografische situatie te schetsen van wat later het eiland
Tholen zou worden. Dat zag er aan het begin van de der
tiende eeuw totaal anders uit. Het bestond toen uit vier
(eigenlijk) vijf eilanden, Schakerloo (in tweeën geschei
den door een water), Scherpenisse, Sint Maartendijk en
Stavenisse (dat het meest nabij lag bij Duiveland).
De eilandengroep waaruit Tholen ontstond, naar Hollesteile
Het viel toen deels onder Brabants gezag (Schakerloo)
en deels onder Zeeland. Het was een strategisch belang
rijk verbinding tussen de mondingsgebieden van de
Schelde, Maas en Rijn en waar de Hertog van Brabant
een tol had gevestigd (nabij Schakerloo), dat werd later
verplaatst.
Het gebied telde toen al woonplaatsen en burchten,
waarbij Poortvliet, Schakerloo, Westkerke, Stavenisse, St
Maartensdijk (toen nog land van Overbordene )en Scher
penisse toen al werden vermeld. In de oorkonde gedateerd
tussen 937 en 1147 wordt Schakerloo vermeld, toen de
hertog van Brabant zijn tol vestigde aan de Striene. Ook
de Vlamingen hadden daar belangen. Zo is bekend dat
Poortvliet een Vlaamse kastelein (Lambertus) heeft gehad
voor zijn burcht.
De eerste Buffel die we vinden is Nicolaas dictus Buffel
die als getuige wordt vermeld in een oorkonde van 1222
inzake de verkoop van gronden en een grangia (klooster
boerderij) van abdij Ter Duinen aan Dankert van Welle
en Wolfert Wissezoon van Burgh. Dekker meldt dat de
genoemde grangia Wilmarswaard nabij Waarde in 1186
werd gesticht door de cisterciënzers van Ten Duinen.
Blijkbaar had deze Nicolaas Buffel goederen daar en hij
was als edelman getuige. Een Hendrik Buffel wordt in
1235 vermeld. Hij verwerft dan goederen in Dreischor.
Dat Hendrik waarschijnlijk al eerder goederen in bezit
had wordt nog eens bevestigd door een oorkonde. In 1249
waarin Graaf Willem II Graaf van Holland en Rooms ko
ning, zijn broer Floris Ruwaard van Holland en Zeeland
gelast om Hendrik Buffel in zijn verkregen bezit te hand
haven, die hij en zijn voorouders had ontvangen. Hij had,
zover bekend, twee zonen Hendrik en Gilles.
Belangrijk is om te weten dat de Hollandse graven Willem
I (graaf van Holland 1203-1222) en zijn zoon Graaf Floris
IV (graaf van Holland 1222-1234) bezittingen wisten te
verwerven in dit toen Brabantse gebied, waarvan dus de
Hertog van Brabant leenheer was. Na een turbulente pe
riode (de Loonse Oorlog 1203-1206), wist hij zijn oudere
broer graaf Dirk VII als graaf op te volgen. Een periode
volgde waarin de Thoolse eilanden oorlogsgebied waren
en veldslagen en belegeringen (onder andere bij het kasteel
van Poortvliet) plaatsvonden. De verwerving van bezittin
gen die Willem I in dit gebied deed, kwam mede door zijn
huwelijk in juni 1220 met de Brabantse hertoginnendoch-
ter Maria van Brabant. Zijn zoon Floris IV was gehuwd
met haar jongere zuster Machteld van Brabant. De verwor
ven gebieden waren onder andere Schakerlo en Poortvliet.
In de loop van de 13e eeuw kwam geheel Tholen en Scha
kerlo en de nieuw bedijkte polders in Oost Zuid-Beveland
aan de Graven van Holland. Daarmee gingen niet de
tolrechten over naar de Graaf, die hield de Hertog aan
zichzelf en aan de Heer van Breda. Het dorp Agger, wat
in 1246 en 1257 nog een leen was van de Heer van Breda,
werd door Graaf Willem I beleend aan zijn vertrouweling
Hendrik Buffel. Die hem had vergezeld op de vijfde kruis
tocht (tussen 1217-1219). Graaf Willem was daarbij be
velhebber van de gecombineerde Keulse-Hollandse-Friese
vloot van meer dan 200 schepen. Het is Hendrik Buffel, die
waarschijnlijk samen met de graaf, in 1220 een bedijking
uitvoerde, grenzend aan het oude land van Schakerlo van
de huidige Vijftienhonderd Gemetenpolder met daarin het
kasteel Klein Egypte, dat het stamslot werd van de Buffels
(het kasteel wordt voor het eerst schriftelijk vermeldt in
}jct ItfUU?
„cVt cUurUn"
9* MuW
«N
