Anna's album amicorum
Het vriendschapsboekje van jonkvrouw Anna van Ceters
Mannen
Vrouwen
In Nehalennia's winternummer van 2014 schreef ik een artikel over kasteel 't Huys teGapinge en de grondlegger van dit
buitenverblijf, Aarnout van Ceters. Onlangs ontdekte ik in Amsterdam het album amicorum van de dochter van de kasteel
heer. (afb. 1Dit vriendschapsboekje bevindt zich in de collectie van het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap en is in
bewaring gegeven aan het Rijksmuseum in Amsterdam.
Het in opmerkelijk goede staat verkerende album amicorum van Anna van Ceters dateert uit ongeveer 1617 en is dus maar
liefst 400 jaar oud. Het boekje zal zowel in Middelburg, in Anna's ouderlijk huis, als in Gapinge, op het indrukwekkende
kasteel dat haar vader rond 1610 liet bouwen, hebben rondgezworven, (afb. 2)
Jaco Simons
In het kort kan een album amicorum omschreven wor
den als een boekje waarin bekenden, zoals vrienden en
familieleden, uit genegenheid tot de eigenaar van het
album teksten en afbeeldingen plaatsten. Enkele decennia
geleden kenden we een dergelijk boekje als 'poëziealbum',
maar dat fenomeen is achterhaald. Tegenwoordig wordt
de term 'vriendenboekje' gebruikt en dat is feitelijk de
oorspronkelijke omschrijving. De albums zijn nu vooral in
gebruik bij meisjes van de basisschoolleeftijd. Als zij een
jaar of acht zijn, neemt de interesse echter al af.
Het album amicorum van Anna. (afb. 1
Vanaf halverwege de zestiende eeuw was het album ami
corum populair bij volwassen mannen en dan vooral bij
heren binnen de universitaire wereld. Zij konden met het
album in de hand laten zien wie ze allemaal tijdens hun
academische rondreis hadden ontmoet. Met bekende na
men kon je immers indruk maken en dat opende deuren.
De bijdragen die door vrienden of kennissen werden ge
schreven, waren vooral citaten van eigentijdse geleerden
of juist van oude schrijvers. Vaak werd dat gedaan in het
Grieks of Latijn.
Al snel werd het album amicorum ook onder jonge adel
lijke vrouwen mode om een boekje bij te houden waarin
gedichten, liederen, tekeningen en spreuken van vrienden
werden verzameld. De jonge dames deden dit om gelijk
gestemden te vinden, herinneringen vast te leggen en om
te flirten. Zo vormden zij hun identiteit en konden zij zich
presenteren.
Het kasteel 't Huys te Gapinge (Roelant Roghman, 1646-1647).
(afb. 2)
Het was natuurlijk de bedoeling dat men gepaste bijdragen
leverde, maar vooral mannen hadden daar soms moeite
mee, de waarschuwingen van eigenaressen om obscene
bijdragen eruit te verwijderen ten spijt. Vriendschappen en
liefdes werden nagejaagd, gevonden en soms ook verloren.
In tegenstelling tot het mannenalbum was het vrouwen
album meer een gastenboekje. Er was geen sprake van
een academische achtergrond en er werd dan ook gebruik
gemaakt van de eigen taal. Het Grieks of Latijn komen we
weinig tegen.
De vrouwenalbums (of vrouwena/ba) zijn vrijwel uit
sluitend overgeleverd uit de Noordelijke Nederlanden en
tonen ons een verrassende kant van de Gouden Eeuw,
namelijk één met een persoonlijk tintje en dat is natuurlijk
naast de gebruikelijke historische feiten en jaartallen ui
terst interessant.
Dr. Sophie Reinders schreef een prachtig proefschrift 'De
mug en de kaars' en promoveerde hiermee op het onder
werp vrouwenalba. Reinders ziet niet alleen een link naar
het poëziealbum of vriendschapsboekje, maar ook naar
het tegenwoordig zo populaire Facebook: 'Dat medium
biedt jongeren een plek om hun identiteit en status te
onderzoeken. Dat gebeurt nu, maar dat gebeurde vierhon
derd jaar geleden ook al in de alba amicorum.' Toch geldt
die vergelijking niet voor wat betreft het intieme karakter
van een album amicorum. Dat is op Facebook meestal ver
te zoeken.
