De Admiraliteit en het arsenaal in Veere
Vervolg
Symbiose van heden en verleden
Aardenburg, waar in de Midden-Steentijd jagers-verza
melaars rondliepen, waar een Romeins kamp was gele
gerd en waar de bewoning is gebleven tot in de huidige
tijd en hopelijk nog lang gaat blijven. Aardenburg dat in
de middeleeuwen een groot centrum was met dubbele
grachten. Aardenburg, vestingstad die omringd wordt
door vele schansen en Aardenburg, dat veel geleden heeft
in oorlogen, maar ondanks dat een grote archeologische
schat in de bodem bewaart. Afbeelding 14 vertelt in feite
alles: een Romeinse greppel naast een recente rioolbuis.
Beide sporen hadden mogelijk dezelfde functie en werden
op gelijke hoogte in de bodem bewaard. Een symbiose van
het verleden en het heden van Aardenburg.
Helaas valt er op dit moment niet meer te vertellen dan dit
verhaal over deze vondsten van de rioleringswerken uit
2008. Nieuwe ronde, nieuwe kansen? Reken maar.
In 2019 staan de volgende rioleringswerken voor de deur
die dwars door het centrum van Aardenburg heen gaan.
Er zal over de gehele lengte een opgraving plaatsvinden.
De verwachtingen zijn hoog gespannen. De resultaten
worden deze keer uitgewerkt en gerapporteerd, zodat u
over een paar jaar een mooi verslag kan verwachten over
wat er allemaal boven de grond is gekomen. Ik kan niet
wachten...
Proportionele archeologie
Met dit verhaal van de weliswaar niet uitgewerkte vond
sten wil ik graag duidelijk maken dat het zin heeft om
onderzoek te doen bij rioleringswerken in historische
plaatsen, waar de nieuwe verstoringen breder of dieper
gaan. De kenniswinst in dit project is groot en zou nog
groter geweest zijn indien alle vondsten en monsters uit
gewerkt konden worden. Daarbij wil ik ervoor waken dat
er te snel gesteld wordt dat bij rioleringswerken de grond
'toch al geroerd is' en er niks meer aan waardevolle vind
plaatsen kan zitten'. Het tegendeel is al meerdere malen
bewezen. Het is de moeite waard om te onderzoeken of
kenniswinst behaald kan worden. Maar om heel kort door
de bocht te gaan en simpelweg te stellen dat het oppervlak
dat onderzocht wordt te klein is om kenniswinst te beha
len wil ik met dit artikel graag bijstellen. De uitdaging is
om archeologie en de graafwerkzaamheden hand in hand
samen te laten gaan.
Nehalennia najaar 2018 nr. 201
J.H. Midavaine
In de Middeleeuwen had de graaf nog geen vloot tot zijn
beschikking. Alleen havensteden bezaten oorlogsschepen
die bij een bedreiging van de stad of tot konvooiering
van hun handelsvloot ingezet konden worden. Hierin
kwam in 1438 verandering toen door een verstoring van
de handelsbetrekkingen tussen Holland en Zeeland en
de Hanzesteden in het Oostzeegebied de Hollands-Wen-
dische Oorlog uitbrak. Voor het eerst in de vaderlandse
geschiedenis liet Philips de Goede een nationale vloot
uitrusten. Onder aanvoering van enige burgemeesters voer
vanuit Amsterdam een Hollandse vloot uit van 54 grote
en 50 kleinere schepen, waarbij zich in de Wielingen een
Zeeuwse vloot voegde onder aanvoering van de Veerse
heer Hendrik IV van Borsele. Hendrik stond bekend als
een expert in maritieme zaken en behaalde in deze strijd
een grote overwinning. Zeven jaar later volgde zijn be
noeming tot 'lieutenant-general sur le fait de la guerre de la
mer' van de Franse koning.
In 1470 bevond Hendrik zich weer in Bourgondische
dienst en versloeg als vloothoofd onder Karei de Stoute de
Engelse graaf van Warwick die de Zeeuwse en Hollandse
kusten onveilig maakte en al vele uit de Nederlanden
afkomstige koopvaardijschepen had gekaapt.
Onder de Bourgondische hertog Philips de Goede werden
de eerste stappen gezet in de richting van één centrale
instelling die moest toezien op de regeling van de zeeza
ken in de Nederlanden. Dit resulteerde erin dat rond 1448
Jan van Luxemburg, lid van de raad van de vorst, werd be
noemd tot general admiral de la mer d'Artois, de Boulenois,
de Hollande, Zeelande et Frise'.
Bij hun zeepolitiek konden de Bourgondische hertogen
niet meer om het geslacht Van Borsele heen en in 1466
volgde Wolfert VI, heer van Veere, Jan van Luxemburg
op als admiraal-generaal. In 1485 werd Wolfert, die nogal
scheepsverliezen had geleden, opzij geschoven en vervan
gen door Philips van Kleef, een trouwe volgeling van Maxi-
miliaan van Oostenrijk. Deze behield de functie slechts
drie jaar, waarin hij nauwelijks gelegenheid kreeg zich met
zeezaken in te laten. Zijn opvolger, Philips van Bourgondië,
heer van Beveren, woonde op kasteel Zandenburg bij Veere
en was getrouwd met Anna van Borsele, de oudste dochter
uit het huwelijk van Wolfert VI met Charlotte de Bourbon.
te organiseren. Erin werd het ambt van admiraal voor
het eerst nauwkeurig beschreven. Er werd een Raad van
Admiraliteit opgericht die het oppertoezicht kreeg op de
oorlogsvoering ter zee en de maritieme rechtspraak. Niet
alleen werd daarmee structuur gegeven aan een instituut,
maar er ontstond ook een organisatie met een permanent
karakter. Zoals hierboven reeds staat geschreven menen
sommigen dat hiermee de grondslag voor de Koninklijke
Marine is gelegd.
Na het overlijden van de heer van Beveren op 4 juli 1498
volgde zijn oom Philips van Bourgondië, heer van Blaton,
hem als admiraal op. De vader van de heer van Beveren
Inmiddels had Maximiliaan van Oostenrijk op 2 februari
1488 een belangrijke ordonnantie uitgevaardigd met als
doel de Admiraliteit eens en voorgoed als staatsinstelling
7
Noten
1. Westmolenstraat, Brouwerijstraat, Peurssenstraat, Hennequinstraat,
Zuidstraat, Busschietersstraat en Wandeldreef.
2. Het uitvoerend bedrijf heeft het rapport tot op heden (1 juni 2018)
niet opgeleverd.
3. Men groef vroeger vaak recht naar beneden omdat de Arbo-eisen nog
niet bestonden.
4. Coppens2017
5. Jongepier 1995
6. Typisch Romeins import materiaal dat eruit ziet alsof het nieuw is
met ook de typerende rode kleur. Letterlijk betekent het 'gestempeld',
omdat de producten die op systematische wijze gemaakt werden in
speciale centra, vaak van een stempel van de potenbakker of de baas
van het productiecentrum werden voorzien.
7. Kerkhove2011
Bronnen:
Coppens, E., 2017. Westdorpe Autrichepolder Glastuinbouw kavels
1-2. Gemeente Terneuzen. Een Archeologische Begeleiding protocol
Inventariserend Veldonderzoek door middel van Proefsleuven (Artefact
rapport 81).
Diependaele, S. 2008. Archeologische Begeleiding ten behoeve van het
Rioleringsplan 2007 in de stadskern van Aardenburg (gemeente Sluis).
Evaluatieverslag. (Archeomedia verslag A08-445-N), niet gepubliceerd,
van Kerckhove, J., 2011. Aardewerk uit de Romeinse tijd (vindplaats 3)
in: Pavlovic, A., D.J. van Baardewijk G.P.A. Besuijen et all, Archeolo
gisch onderzoek aan de Uithofslaan, gemeente Den Haag. Deel LSporen
van bewoning uit de Ijzertijd (vindplaats 6) en Romeinse tijd (vindplaats
3), Haagse Archeologische Rapportage nummer 1122, 159-160
de Visser, N.J.G., 2010. Aardenburg die Scone. Lezing op de Zeeuwse
Amateur Archeologen Dag te Middelburg 29 mei 2010.
Jongepier, J., 1995. Zeeland in de prehistorie. Middelburg.
Afbeelding 14: Een rioolbuis uit de 20ste eeuw (links) naast een
romeinse greppel (rechts). (Foto Archeomedia 2008).
Afbeelding 13: Zicht op de kademuur van een laatmiddeleeuwse
stadsgracht, aan de Busschieterstraat, gezien vanuit het zuiden
(Foto Archeomedia 2008).
Aan het huidige Bastion in Veere stond van 1565 tot ver in de 19e eeuw een grote opslagplaats voor wapens en munitie van
de Admiraliteit en de Staten van Zeeland, in oude kronieken 's Lands arsenaal genoemd. Dat het arsenaal in Veere stond is
niet zo verwonderlijk, want de Admiraliteit, nu onze Koninklijke Marine, heeft in deze stad zijn bakermat gehad. Over dit
laatste zijn alle deskundigen het wel eens, maar over het jaar van ontstaan lopen de meningen uiteen. Sommigen noemen
1438, het jaar waarin voor het eerst in onze vaderlandse geschiedenis een nationale vloot werd uitgerust, als geboortejaar,
anderen houden het op 1488 toen de Admiraliteit voor het eerst in een ordonnantie werd geregeld.
[Mynhoog oebooifte-reclitoafray een noogenRaat,
|T.n t-jittt.x gunft vex-hiefrERVjETER totMarquisaat.
pC-teas I. ancfeit ZeéVoogden tot Raat bewindgeboren,
jMaardoar dittoed-te doenging al nyn goedverloren.
Maximiliaan van Bourgondië, de laatste admiraal uit Veere. Uit:
Gargon, Walchersche Arcadia, Leiden 1717, vol. 2, t.o. pag. 107.
(collectie J.H. Midavaine).
