de schuit meer soepeler en zeewaardig door een 'zeetje'
varen. Wout vertelt dat een hoogaars heel zeewaardig is
en snel is. Het was niet alleen een mooi schip, maar ook
een duur vaartuig. Zo kostte een hoogaars in 1924 1800
gulden, terwijl je voor een Zeeuwse schouw 1200 gulden
moest neertellen.
Je had tweeërlei tuigages: het spriettuig en het gaffeltuig.
De oudste vorm was het spriettuig, dat vroeger algemeen
gevoerd werd. In de loop van de 19e eeuw kreeg dat het
gaffel- of bezaantuig naast zich, dat tot het verdwijnen van
de zeilschepen gebruikt werd. Het spriettuig verdween
ongeveer 1930. Omdat een afbeelding voor het begrip
altijd veel beter werkt, zijn hiervan afbeeldingen opgeno
men. Een spriettuig was een ingewikkelde toestand om de
zeilen te reven. Daarom ging men in 1924 na een vrese
lijke scheepsramp in Arnemuiden hoofdzakelijk over van
spriettuig naar gaffeltuig. Dan konden de zeilen bij slecht
weer veel gemakkelijker neergehaald worden. Dat was dus
veel veiliger.
Alle hoogaarzen hebben aan de zijkanten zogenaamde
'zwaarden'. Volgens Wout eigenlijk gevaarlijk, want als er
bij ruig weer een af slaat, is het vaartuig stuurloos.
De bouw van een hoogaars
Hoogaarzen werden gebouwd op verschillende werven.
De bekendste zijn die van de firma Meerman in Arnemui
den en die van Van Duivendijk in Tholen. Tot ongeveer
1940 werden nog houten vissersvaartuigen gebouwd.
Beide genoemde werven zijn nog in bedrijf. Wordt er al
een nieuwe hoogaars gebouwd, dan is dat meestal een
jacht voor de pleziervaart. Het meeste werk betreft tegen
woordig reparaties en restauraties.
Vroeger werden de vaartuigen niet gebouwd volgens een
vooraf getekend bouwplan. Wel beschikte men op de
werven over een aantal mallen. De bouwkunst werd van
de een op de ander overgedragen. Wel werd uitgegaan
van een vaste maat, nl. de lengte van het vlak. Als er al
een bouwtekening van een vaartuig bestond, dan was
die meestal achteraf op verzoek van de opdrachtgever
vervaardigd.
De vorm van de Thoolse hoogaars is eleganter en ranker
dan de Arnemuidse.
Mijn eigen bewondering voor de hoogaars is ontstaan
toen ik nog een schooljongen was, in 1957 of 1958. Ik had
in Tholen een oom wonen en daar ging ik soms met mijn
moeder in de zomervakantie logeren. Vanaf Ouddorp was
dat toen een reis van meer dan vijf uren. Tegenwoordig
ben ik er met de auto in 50 minuten. Met mijn neven ging
ik dan in de Eendracht zwemmen. Toen we daarheen lie
pen kwamen we voorbij de werf van Van Duivendijk, vlak
bij de brug over de Eendracht. Mijn aandacht werd gelijk
Nehalennia winter 2018 nr. 202
Schema van een Tholense hoogaars met scherp achterschip en open stuurkuip met aanduidingen van de
benamingen van een aantal onderdelen. Door J. van Beylen1953.
1. ring, 2. muilboord (klapmuts), 3. rol, 4. plecht (voorplecht), 3. luik vooronder, 6. voordogt
(mastdogt), 7. vulling, 8. mastknie, 9. zwaardknie, 10. knie, n. dolboom, 12. klos, 13. gaffel, 14. schouw,
13. luik kot, 16. boom, 17. kot (dek van), i8rachterdogt (zeilbank), 19. nagel (knecht), 20. helmstok,
21. klap, 22. klik (roerkop), 23. roertalie, 24. vingerling, 25. luiwagen (luierbalk), 26. overloop grootzeil,
27. schild, 28. klimboord, 29. middelboord, 30. bovenboord, 32. boeisel (boei, boeiing), 33. gistplank
(bovenste dwarsplank voorkant kot), 34. buikdenning (buikhelling), 33. ligger (legger), 36. kalf 37.
half maan (ijzerbeslag), 38. mastkaak, 39. zwaard, 40. waterlijst, 41. kop, 42. zwaardbout, 43. kluis.
getrokken door een sierlijk vaartuig dat op de helling lag:
een hoogaars dus.
De toekomst van de hoogaars
Het is natuurlijk heel belangrijk dat die oude scheepstypen
als erfgoed behouden blijven. Vrijwel alle nog bestaande
hoogaarzen zijn in bezit van particulieren. Onderhouden
en in standhouden vergt behoorlijk wat geld. Daarom
hebben sommige eigenaars hun bezit overgedragen aan
de SBH, namelijk de Stichting Behoud Hoogaars. Deze
stichting bezit een aantal vaartuigen, waaronder de de TH
45 (een schouw) en de YE 36 (een hoogaars). Vrijwilligers
onderhouden deze schepen en varen er na het winter
seizoen mee. De stichting geeft tweemaal per jaar voor
donateurs een prachtig magazine uit, waarin alle activitei
ten vermeld worden.
Bruinisser hoogaarzen aan een steiger te Antwerpen, omstreeks 1890. Tekening van Henri Seghers
Arnemuidse hoogaars met spriettuig onder zeil op de Schelde.
Tekening ca. 1930 door Maurice Seghers
Schema van een Tholense hoogaars. Door J. van Beylen, 1953
Kleine hoogaars van Bruinisse met gaffeltuig. Tekening van Mau
rice Seghers
