Jacob Cats 400 jaar dichter
Marinus Bierens
De activiteiten rond de herdenking konden niet beter
beginnen dan op Grijpskerke. De jaarlijkse Kunst- en Cul
tuurroute Midden-Walcheren stelde Jacob Cats centraal.
Aan alle deelnemende kunstenaars werd gevraagd een
kunstwerk te maken naar aanleiding van een citaat of een
gedicht van Cats. Deze schilderijen en plastieken werden
in de Michaëlskerk van Grijpskerke tentoon gesteld. De
overzichtstentoonstelling was in de maanden juli en au
gustus te bezichtigen.
In dit decor vond op zaterdag 7 juli de feestelijke opening
van de Route plaats. Een speciaal samengesteld ensemble
van in Zeeland werkzame musici bracht muziek uit de
Gouden Eeuw ten gehore. Cats heeft namelijk teksten
gemaakt op destijds geliefde melodieën. De conservator
van ZB| Planbureau en Bibliotheek van Zeeland hield een
inleiding over de collectie originele 17E-eeuwse drukken
die in deze instelling te vinden zijn. Anna de Bruyckere,
stadsdichter van Middelburg, bracht in haar voordracht de
kijk op Cats dichter bij de tijd. De heer Jan Peter Balke
nende, ooit woonachtig in het Catshuis, opende de ten
toonstelling met een geslaagde geïmproviseerde toespraak
en met het voorlezen van zijn favoriete teksten uit het
werk van Jacob Cats.
Het muziekensemble bestond uit Hanneke de Vroe
(sopraan), Mildred Aikema (alt en spreekstem), Maaike
van der Heijdt (fluit) en Jos Vogel (klavecimbel). Dit
20-eeuwse klavecimbel is eigendom van ZB, maar komt
oorspronkelijk uit de inboedel van Hans Warren, evenals
Cats een Zeeuws literator. Het gezelschap voerde het con
cert 'Klagende maeghden en andere vrijages' op 28 juli uit
in de Mariakerk te Gapinge. Kunsthistorica Josée Claassen
verzorgde een lezing over de liederen van Cats. De muziek
is ontleend aan Klagende maeghden, deel 8 uit de reeks
Exempla musica zelandica, in 2008 uitgebracht door het
Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen.
Het Utrechtse ensemble Camerata Trajectina heeft deze
muziek destijds onder de zelfde titel op CD gezet.
Het geboortehuis van Jacob Cats, tussen de Grote of
Sint-Nicolaas kerk en de Markt te Brouwershaven, staat
nog steeds overeind. Op die Markt staat ook een kopie uit
2010 van het standbeeld, waarvan het kalkstenen origineel
tegenwoordig in de kerk staat. Vervaardigd in 1829, is het
een van de oudste standbeelden in de Nederlandse open
bare ruimte. Het Brouws Museum aan de Haven Zuidzijde
besteedde met een aantal oude drukwerken extra aandacht
aan de beroemdste zoon van de smalstad.
De Stichting Cultuur Erfgoed Brouwershaven organi
seerde een manifestatie in de kerk onder de titel 'Dichter
bij Cats'. Daar was weken lang een foto-expositie over
leven en werk van Cats te zien. De opening vond plaats
op zaterdag 8 september, tijdens de Open Monumenten
dagen. Het evenement werd druk bezocht. De conserva
tor van ZB, die zojuist ontdekt had dat het zogenaamde
broodhuisje in de 15e eeuw als librije gebouwd is, bracht
tijdens zijn inleiding de stelling naar voren dat de jonge
Jacob Cats in die ruimte voor het eerst met cultuur en
wetenschap in aanraking gekomen kan zijn. Een indruk
wekkend concert van Camerata Trjaectina bracht instru
mentale en vocale muziek op teksten van de grote dichters
uit de Gouden Eeuw ten gehore.
De lezing op donderdagavond 13 september in de zelfde
kerk bracht een vrijwel even groot publiek op de been.
Kees van Walsem, oud-docent Nederlands aan de christe
lijke scholengemeenschap Prins Maurits te Middelharnis,
hield een beeld- en tekstpresentatie van enkele godsdien
stige gedichten door Jacob Cats. De avond was een activi
teit van de Werkgroep Kerkhistorie Schouwen-Duiveland.
Tevens werd het Van Vulpen-orgel in zijn kassen uit 1557,
Nehalennia winter 2018 nr. 202
dat Jacob Cats dus ook gekend heeft, bespeeld door orga
nist André van der Beek uit Sommelsdijk.
Vrijdagavond 14 september waren heel andere artiesten en
een heel ander publiek aan zet. Tot ieders verrassing ble
ken Cats' gedachten uit de 17° eeuw nog heel goed in staat
om jonge mensen te inspireren. De eerbiedwaardige kerk
denderde onder de klanken van rapper Dzenan Halilovic,
die onder begeleiding van de PartyPuberz, de schoolband
van Pontes Pieter Zeeman uit Zierikzee, naast Cats' ook
zijn teksten uitvoerde. Het enthousiaste publiek zorgde
voor een zeer lage gemiddelde leeftijd.
Bij het afsluitingsprogramma in Brouwershaven, op
zondagmiddag 23 september, kwam het gelegenheidsen
semble weer in actie. Zij verzorgden muzikale intermezzo's
tijdens een lezing van Johan Koppenol, hoogleraar histori
sche letterkunde aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.
Hij verwacht binnenkort een nieuwe biografie van Jacob
Cats te publiceren. De toespraak ging over het beeld van
Cats, zowel letterlijk als figuurlijk. Koppenol had ontdekt
dat er diverse afbeeldingen van Cats bestaan die ook bij
kenners niet algemeen bekend zijn. Verder besprak hij
het beeld van Cats' dichtwerken in de geschiedenis: onder
het volk lange tijd zeer gewaardeerd, in de 19e eeuw door
de literatuurcritici afgewezen, en tegenwoordig weer met
horten en stoten op prijs gesteld.
Marinissen, vakreferent Nederlands, bij alle evenementen
rond Cats betrokken geweest. Een deel van de kunstwer
ken uit Grijpskerke werd in het Zeelandpaviljoen tentoon
gesteld. In de schatkamervitrine lagen de vroege werken
van Cats, benevens latere bijzondere uitgaven en sierban-
den uitgestald. Het BeeldLab van ZB heeft een korte film
over Cats gemaakt, die permanent op internet te vinden
is: https://www.youtube.com/watch?v=c7RbaWsbhSQ
Er wordt gewerkt aan de publicatie Dichter bij Cats in de
reeks Perfectum-Praesens-Futurum, uitgegeven door ZB.
Hierin worden bewerkingen van de verschillende lezingen
uit de genoemde bijeenkomsten opgenomen. De conserva
tor is verzocht op 30 november een lezing te houden voor
de Vereniging Stad en Lande van Schouwen-Duiveland, in
de burgerzaal van het gemeentehuis te Zierikzee.
De jaarlijkse ontmoetingsmiddag van de Stichting
Vrienden van de Zeeuwse Bibliotheek werd gehouden
op zaterdagmiddag 24 november. Ook hier is het thema
'Jacob Cats 400 jaar dichter'. Naast een inleiding van de
conservator is er weer een openbaar concert door het
gelegenheidsensemble in het gebouw van ZB voorzien.
De Stichting heeft in dit herdenkingsjaar besloten een
gehavend exemplaar van Cats' debuutbundel te laten res
taureren en opnieuw te laten inbinden bij boekrestauratie
Marijn de Valk. Dit werk wordt op die dag dan ook weer
aangeboden.
Tegelijkertijd was er in het gebouw van ZB ook aandacht
voor Jacob Cats. De bibliotheek is, in de persoon van Anya
Goed, Holland heeft zijn Bredero, en in dat herdenkings
jaar toeren er toneelgezelschappen met kluchten van
3
Terwijl Holland in 2018 het vierhonderdste sterfjaar van Gerbrand Adriaensz. Bredero herdenkt, richt Zeeland zich op het
vierhonderdjarig schrijverschap van Jacob Cats. De succesrijke advocaat uit Middelburg, met een buiten op Grijpskerke,
geboortig van Brouwershaven, afgestudeerd in Leiden, gepromoveerd in Oriéans, projectontwikkelaar in Staats-Vlaande-
ren, taalgevoelig, galant, ambitieus, en toch gematigd protestants, liet zijn eerste dichtbundel verschijnen. Het debuut van
een literaire loopbaan die hem de best verkochte auteur van de Gouden Eeuw zou maken.
Portret van Jacob Cats door Michiel Jansz. van Mierevelt, 1639.
Olieverf op paneel. Rijksmuseum Amsterdam
p
A_7\niïJ rü
„MBLEMAlA
Gegraveerde titelpagina van Sinn'- en minnebeelden. Middel
burg, 1618. ZB| Planbureau en Bibliotheek van Zeeland, Beeld
bank Zeeland
QVID NON SENTIT AMOR.I 8j
XLII.
Püi.libtdeLq;. jretusverbumejlSimilimdintmamêriiauSltremejfe.
IpwiTup "pXferitmti ntittm efi arcanam quandum iccntum mlfr l/emi-
fjSV nat itr arum afïinttatem aut tdium, vel natara {ju a Jam oc
a 'f1 vJ aflrorum tnfluentta, vel, ére. VnJe jii vt alttjuts ah alt er o toto pee
tere abbtrreatm alteram vert propt»! us Jitnee rectus caujam Jtccrepojjet cur
'"carnet ttSum oiler itjuxia tllud Catulh2{gn amo te VeluG t tree peffum
etT* (juartboe tantum pojfum Jicere, tien amo te.
Lj Mac eken
Quid non sentit amor, eblema 42, uit Sinn7- en minnebeelden,
1618, ZB| Planbureau en Bibliotheek van Zeeland, Beeldbank
Zeeland
