Sinn'-en-minnebeelden
Jacob Cats liet zijn debuut in 1618 te Middelburg
verschijnen, toen hij 41 jaar oud was. De dichtbundel
kwam uit in het tiende jaar van het Twaalfjarig Bestand.
In dat jaar had de strijd tussen de remonstranten en de
contraremonstranten zijn hoogtepunt bereikt. Tijdens
het Bestand had hij zich bezig gehouden als project
ontwikkelaar in het westen van Staats-Vlaanderen:
hij financierde het inpolderen en bebouwen van land
dat tijdens de eerste jaren van de Tachtigjarige Oorlog
onder water gezet was.
Het schrijversdebuut droeg bij het verschijnen de
Latijnse titel Silenus Alcibiadis, sive Proteus, maar raakte
bij latere herdrukken vooral bekend onder de variant-
titel Sinn'-en-minnebeelden. Het bestaat uit drie delen
van ieder 51 emblemata. Ieder embleem is een prent,
ontworpen door de Middelburgse kunstenaar Adriaen
Pietersz. van de Venne, vergezeld van een achtregelig
Nederlands gedicht, een achtregelig Latijns gedicht, en
een vierregelig Frans gedicht, benevens enkele citaten
uit klassieke en recente Latijnse poëzie. De inhoud is
wereldlijk, soms pikant en humoristisch. In het tweede
deel komen de 51 emblemata nog een keer voorbij,
maar dan is de strekking van de gedichten meer maat
schappijkritisch. In het derde deel worden de thema's
opnieuw opgenomen, maar dan met een godsdienstige
inhoud.
Het boek werd gedrukt bij Hans van der Hellen aan de
Grote Markt van Middelburg. Het was een groot risico
voor Cats, omdat de prenten van topkunstenaar Van de
Van roockjperd'k^gemt
MEn hout dat Venuskintmeynt handel aen te grijpen
Het veylttabacktekoop,en menigbhondert pijpen.
t Roockisfijn krameryroockisfijnbette vont,
Roock fchiet hem uyt de neus, roockberil hem uytde
mont? J
Roock fweeft hem om het ooghfoo datfe beyde weenen,
till noch is't al vermaeck, gelijck de vryers meenenj
Roock isfijn gantfche rijck,roockisfijn beftegoet
'c Is roock't is anckel roockal wat den minnaer voet.
Venne veel geld kostten. Maar het was meteen een suc
ces. Er kwam een tweede oplage. Hier werden echter in
het tweede en derde deel de prenten weggelaten, zodat
de prijs een stuk omlaag kon. ZB bewaart twee exem
plaren van de tweede oplage. Beide zijn in mei 1940 bij
de beschieting van Middelburg en de daaropvolgende
grote stadsbrand beschadigd geraakt, en hebben hun
band verloren. Een exemplaar is in de vijftiger jaren
opnieuw ingebonden. Het andere is in 2018 in opdracht
van de Stichting Vrienden van de Zeeuwse Bibliotheek
bij boekrestaurateur Marijn de Valk geconserveerd en
in een nieuwe perkamenten band ingebonden.
Nog in het zelfde jaar het Cats bij Van der Hellen zijn
tweede bundel verschijnen: Maechden-plicht ofte ampt
der jonck-vrouwen. Deze bestaat uit 44 emblemata door
Van de Venne, die Cats' vaste illustrator zou worden.
Het boek behelst een samenspraak tussen de oudere
getrouwde Anna en de lustige minzieke Phyllis over de
geneugten en ongenoegens van de omgang met man
nen. Ook hiervan heeft ZB twee exemplaren, waarvan
er een nog op restauratie wacht.
Die Sinn'-en-minnebeelden werd in 1627 onder de titel
Proteus ofte minne-beelden verandert in sinne-beelden in
Rotterdam bij Pieter van Waesberge opnieuw uitgege
ven. Samen daarmee werd een vernieuwde versie van
de Maechden-plicht onder de titel Emblemata moralia et
aeconomica uitgegeven. Beide geschriften zouden later
als onderdeel van Alle de wercken nog talloze heruitga
ven beleven.
F)die roockjeten beter Vreet.
DP falamander leeft alleen uy t fchrale winden
Dc krekel weethaer aesontrent den dauw te vinden.
Matroos gebruyckt taback, die licht daer henen fchietj
Maer die in hoven leeft eet roock en anders niet
Wat Is doch hooffche gunft i een wafem haeft verdweenen,
By i'l|(l geliick een dampen gaet dan weder henen
All! ycf dat noyt en was. ©efellenzijdy wijs
I net Prinsen haren roocken eet gemeene fpijs..
Fumos vendit Atnor.
Atria de rare trahunt alimema cicadas s
I til du am hbi dot ,falctmandra, cil/uut.
Ntiiilica plebs ayida tabaci bibiturCVaporcm
N itjlra lot» fttmo ,ptShra nutrit amor.
Mini piusr Winer yajiu promhtit biatu
At li porfjihhiJirigu/thfmut orit i
I mimi mtituis f tjft mm amormomfitutm (pniciti qje
Jit W» ii/ilthjiilil amiMiiiis hnboi.
Nehalennia winter 2018
nr. 202
Bredero door bijna heel Nederland (maar niet in Zeeland),
er zijn klassieke en hedendaagse poëzie-evenementen,
tentoonstellingen, concerten (met Camerata Trajectina),
publiekslezingen, de Universiteit van Amsterdam zit er
achterheen Maar zij zijn met 6Vi miljoen, en wij met
nog geen 400.000 inwoners. Dan hebben wij toch geen
gek programma voor dit "randgewest". Deze problema
tiek speelde overigens al in de tijd van Jacob Cats. Toen
de Hollandse meesters de Zeeuwse dichters afdeden als
"Zeeuwse nachtegalen", een spotnaam voor kikvorsen,
riep Cats een groep dichteressen en dichters bij elkaar. Zij
publiceerden in 1623 een bundel met de uitdagende titel
Zeeusche nachtegael, om Holland tot de orde te roepen.
5
Spelende kinderen op het Abdijplein in Middelburg, uit: Sinn'- en Minnebeelden, Middelburg 1618, ZB| Planbureau en Bibliotheek van
Zeeland, Beeldbank Zeeland
Marinus Bierens is conservator ZB\ Planbureau
en Bibliotheek van Zeeland