Nehalennia zomer 2019 nr. 204
trouwens ook voor het geweitak. Maar bij de meeste van
dergelijke vondsten wordt toch in de eerste plaats aan een
amulet gedacht.
Het fallus-lunula-amulet combineert twee oude religi
euze symbolen: de fallus en de halve maan. De eerste is
de basale voorstelling van de mannelijkheid, mannelijke
vruchtbaarheid en kracht. De lunula werd onder andere
geassocieerd met de vrouwelijke vruchtbaarheid en het
moederschap. De dubbelamulet was onder andere bedoeld
om kwaad af te weren, zoals het boze oog. Fallusamuletten
waren erg populair in de macho-subcultuur van het Ro
meinse leger - bij de soldaten dus. Maar ook door andere
sociale groepen in de Romeinse maatschappij werden ze
veel gedragen.
Vulva-amuletten zijn de tegenhangers van de fallusamulet
ten. De vulva, in de vorm van het vrouwelijke geslachts
orgaan, bezit de kracht van de vrouwelijkheid en is een
symbool van vrouwelijke vruchtbaarheid, geboorte en
groei. Om die reden was het, net als de fallus, een "mul
tifunctioneel" amulet die gedragen werd door vrouwen,
mannen en kinderen.
Religieuze insignes
Van duizend jaar later en in een (grotendeels) andere ge-
loofsconstellatie dateren enkele Aardenburgse religieuze
insignes. Dit zijn een soort broches of speldjes van tin-
lood, vooral uit de veertiende-vijftiende eeuw. Ze werden
op de kleding of op een hoofddeksel gespeld of genaaid
of thuis bewaard als herinnering aan een bezoek aan een
bedevaartplaats. Meestal stond er op zon insigne een hei
lige of een symbool van een heilige. Door het insigne op
te spelden getuigde de pelgrim in het openbaar van zijn
geloof in de heilige. Hij hoopte als tegenprestatie dat deze
zijn persoon niet alleen zou bepleiten bij God, maar hem
ook zou beschermen tegen gevaar. Daarom kunnen we het
dragen van insignes beschouwen als een vorm van bijge
loof. In het officiële christendom waren de pelgrimages en
het dragen van devotionalia echter volledig geaccepteerd.
Het onderzoek naar insignes is pas twintig jaar geleden
goed op gang gekomen. Bij opgravingen zijn ze lange tijd
verwaarloosd. Ofschoon er in de laatste jaren duizenden
zijn gepubliceerd, is dat maar een fractie van hun oor
spronkelijke aantal. Ze leveren een belangrijke bijdrage
aan onze kennis over de laatmiddeleeuwse iconografie,
mentaliteit en geloofsopvattingen, vooral van sociale klas
sen die niet behoorden tot de maatschappelijk dominante
elite.
Er zijn in Aardenburg enkele insignes gevonden die af
komstig zijn uit andere pelgrimsoorden. Een insigne met
bisschopshoofd werd door een Aardenburgse bedevaart
ganger meegenomen na een bezoek aan wellicht de Sint-
Servaaskerk te Maastricht. Een ander bracht een insigne
van de Drie Koningen en Maria met kind mee uit Keulen.
Ook de Heilig Bloedkerk van Wilsnack, dat bekend werd
vanwege het wonder van de drie hosties met bloeddrup
pels, moet het doel van de bedevaart van een Aardenbur
ger zijn geweest. Vandaar de vondst van een insigne met
de drie gewijde ouwels.
Aardenburg was zelf ook een bekende pelgrimsstad met
als spil de monumentale Onze Lieve-Vrouwe- of Maria -
kerk. Er werden in de stad dan ook insignes gemaakt en
verkocht - duizenden, waarschijnlijk wel tienduizenden.
Vanwege de broosheid van het materiaal zijn ze bijna al
lemaal vergaan. Op dit moment zijn er daarom slechts een
handvol Aardenburgse insignes bekend. Ze beelden Maria
van Aardenburg af, vaak geflankeerd door twee engelen
met kandelaars (symbool van de zuiverheid) en de twee
stompe torens van de rond 1625 afgebroken Mariakerk.
Op een paar insignes staat, onderaan in verschillende vari
anten en vaak afgekort, de naam Aardenburg.
Andere religieuze souvenirs
Geen insigne, maar wel een religieus souvenir met bepaal
de eigenschappen van een amulet is een pelgrimsampul.
Een pelgrimsampul is een klein metalen flesje, slechts een
paar cm groot, met daarin heilig water, olie en zelfs zand
of stof uit een heilige plaats. In Aardenburg werden, voor
zover bekend, twee van dergelijke ampullen gevonden. Op
één staat een wapen met drie Franse lelies. Het komt on-
Romeins gewei-amulet, Tweede
derde eeuw Archeologisch
Museum, Aardenburg/Erfgoed
Zeeland
