Een librije in Brouwershaven ontdekt
Nehalennia zomer 2019 nr. 204
Marinus Bierens
In Zeeland hebben de Grote Kerken van Goes, Tholen en
Zierikzee (de verdwenen Sint Lievens Monsterkerk) waar
schijnlijk librijen gehad. Op plattegronden van de kerken
in Goes en Tholen kan men ook een ruimte aanwijzen
die 'librije' genoemd wordt. Zonder dat hier aanwijzin
gen voor bestaan, zouden ook de Sint-Pieterskerk of
Noordmonster in Middelburg, de Dom van Veere, en de
Sint-Baafskerk of de afgebroken Mariakerk in Aarden
burg, boekenverzamelingen gehad kunnen hebben. In dit
verband ga ik nog voorbij aan de kloosterbibliotheken,
zoals de librije van de abdij te Middelburg.
Het beste voorbeeld vindt u in Hulst. De Sint Willibror-
dusbasiliek bezit een ruimte op de hoek van het koor en
het noorderdwarsschip. Deze is naar de kerk toe door een
muur afgesloten, met alleen een normale deur. Het gewelf
rust op vier kraagstenen, die menselijke figuren met
boeken voorstellen. Deze librije heeft tot 1645 bestaan, in
verband met de late overgang van Hulst naar de Staatse
troepen. In het stadsarchief worden zelfs documenten
bewaard, die van schenkers en titels van toentertijd aan
wezige boeken getuigen. Deze boeken zijn nu niet meer in
Hulst. De voormalige librije wordt gebruikt als schatka
mer.
Ondergetekende heeft een historisch overzicht van de
bekende Zeeuwse parochiële librijen, kloosterbibliotheken
en stadsbibliotheken gepubliceerd in: Historische stadsbi
bliotheken in Nederlandstudies over openbare stadsbiblio
theken in de Noordelijke Nederlanden vanaf circa 1570 tot
1800. Walburg Pers, 2016.
Dat uitputtend bedoelde hoofdstuk is echter inmiddels
achterhaald. Op 8 september verleden jaar organiseerde de
Stichting Cultuur Erfgoed Brouwershaven een manifes
tatie in de kerk onder de titel 'Dichter bij Cats'. Ik was ver
zocht om een lezing over Jacob Cats te geven. Gezien het
zomerse weer was ik in mijn vrijetijdskleding gekomen, en
vroeg ik om een ruimte waar ik me verkleden kon. Men
bracht mij naar een ruimte opzij van de kerk. Het was er
nogal donker, een beetje rommelig, en voelde vochtig aan.
Grote kerken in de Nederlanden hadden voor de Hervorming aardige en veelzijdige boekenverzamelingen opgebouwd.
De toegenomen productie sinds de uitvinding van de boekdrukkunst heeft daar zeker aan bijgedragen. De collecties
bestonden uit liturgische en theologische werken, maar in wisselende mate werden ook boeken van andere inhoud daarin
opgenomen. Omdat deze'librijen'voor het publiek toegankelijk waren, zien we hierin de eerste vorm van openbare biblio
theken. Vele bewaard gebleven oude stadsbibliotheken gaan op kerkelijke librijen terug.
cs-
V
Figuur met boek, kraagsteen in de librije van de Sint Willibrordus-
basiliek, Hulst. Foto: Marinus Bierens
Buitenaanzicht van de librije van de Sint Willibrordusbasiliek,
Hulst. Foto: Marinus Bierens
