I to l
Nehalennia - voorjaar 2020 nr. 207
Dit (h)oos vinden we ook in de naam voor de kinderschrik
(h)oosje pik, die kleine kinderen in de waterput trekt als ze
zich te ver vooroverbuigen. Hoosje pik zelf vinden we ook
terug in de naam voor een paddenstoel. In Sint Annaland
is oosjepikbrood opgegeven. En Sint Maartensdijk kent
oosjepik-sn-eten
Volgens het grootste woordenboek ter wereld, het Woorden
boek der Nederlandsche Taal, moeten we in Joost een Javaans
leenwoord dejos zien, dat door de Hollanders als joos ge
hoord werd. Dat Javaanse woord is op zijn beurt zelf weer
ontleend aan het Portugese deos 'God'. Curieus blijft wel dat
de oorspronkelijke goedheid uit het woord God ingeruild
werd voor de kwaadaardigheid van de duivel.
Het benoemingsmotief van parapluutje bevat geen ver
rassingen en berust onmiskenbaar op vergelijking van de
paddenstoel met de paraplu.
Verspreiding
Maar waar wordt nu welke variant gebruikt in Zeeland?
Spokenbrood is een Zuid-Bevelandse vorm, maar volgens
het Woordenboek der Zeeuwse Dialecten (WZD) is deze
variant ook bekend op Sint-Philipsland en in de omgeving
van Middelburg. Ghijsen denkt dat dit woord vooral ge
bruikt wordt om de grote boleet te benoemen. Het nauw-
verwante spokeneten staat niet op de kaart maar komt
volgens het WZD voor in Bruinisse en Ooltgensplaat.
De vormen met (h)oosje duiken vooral op in het noorden:
Schouwen-Duiveland, Goeree-Overflakkee en ook op
Tholen volgens het WZD. In Heinkenszand op Zuid-Beve
land was osiebróöd al een verouderde naam voor het WZD
verscheen in 1964.
De varianten met duivel situeren zich op de kaart hoofd
zakelijk in Oost-Zeeuws-Vlaanderen en rond Vlissingen
en Middelburg op Walcheren. Het WZD heeft echter ook
duivelsnamen opgetekend in de rest van Zeeland: Land
van Axel, Land van Hulst, Zuid-Beveland en Schouwen.
In Zuid-Afrika wordt duiweltjesbrood gebruikt, wat erop
kan wijzen dat het woord uit Zeeland of Zuid-Holland is
meegereisd. Duiveltjes/reten is opgetekend in Achthuizen.
Duivebrood, de vorm zonder 1, komt vaak voor op Walche
ren en ook in het Land van Axel en op Tholen.
Op de kaart staat maar één dollehondbrood-vorm, op de
grens met Vlaanderen. Het WZD heeft vier attestaties
in Zierikzee, Breskens, Cadzand en Westdorpe. Ook To-
veresse- en wolvenbrood komen voor aan de grens met
Vlaanderen, maar zijn niet opgetekend in het WZD. Pad-
denbrood is bekend in West-Zeeuws-Vlaanderen, maar
ontbreekt ook in het WZD.
Slot
Dat er nu zoveel dialectnamen voor de paddenstoel ver
dwenen zijn, heeft alles te maken met de steeds zwakker
wordende positie van het dialect. Mensen willen die lokale
variant steeds minder gebruiken. Want, jammer genoeg
wordt dat dialect gezien als een taalsysteem dat minder ge
zag of prestige heeft dan de standaardtaalvariant, waarmee
ook economisch meer succes te bereiken is. Een tweede
factor is ook dat onze kennis van de natuur in het alge
meen veel slechter is dan honderd jaar geleden.
Veronique De Tier en Piet van Sterkenburg
Bronnen
Dit artikel is gebaseerd op een tekst die gebruikt zal wor
den in de Zeeuwse Dialectatlas die wordt voorbereid door
Erfgoed Zeeland.
Taeldeman, J. (1991), Paddestoel a la carte, in: De vrienden
van de plantentuin, jg. 10, 3.
Taeldeman, J. (1993) Paddestoel a la carte, in Liber Amico-
rum R. Van Passen, blz. 289-299.
www. dialectzinnen, ugent. be
www. etymologiebank. nl.
www.wnt.inl.nl
(Groot Woordenboek der Nederlandsche Taal).
www.zeeuwsewoordenbank. nl
(Woordenboek der Zeeuwse Dialecten en Supplement).
Project-Zeeuws-Vlaanderen
Begin februari kwam een groep heel enthousiaste dialect
sprekers uit Zeeuws-Vlaanderen samen om de nieuwe
m
vragenlijst door te nemen. Altijd is daarover veel discussie.
Inderdaad het gebied is groot en gevarieerd in woorden
schat. Vast onderdeel deze bijeenkomsten is het tonen van
een voorwerp. Deze keer kwam een vreemd voorwerp
op tafel, dat een groot vraagteken bleek te zijn. Een paar
dagen later ontving de coördinator, Rinus Willemsen, van
Sjaak Herman uit Sluis de volgende mail.
Rinus
Vi
27
1, C W
Even overleg tussen de bedrijven door
