De invloed van kleuren
"Wilde volken, onopgeleide mensen en kinderen
hebben een grote voorkeur voor felle kleuren."
Johann Wolfgang Goethe 1810
Wat kinderen betreft kan ik bovenstaand citaat beamen.
Het was in de jaren zeventig van de vorige eeuw. Ik was
onderwijzer verbonden aan de Ned. Herv. Lagere school
in Stellendam. De school was in het begin nog niet zo
groot. Op of rond Pasen was ik jarig. Het was mijn ge
woonte om de hele school dan op paaseitjes van suiker
goed, in allerlei kleuren, te trakteren. Ik stortte de inhoud
van de aangeschafte zakjes in een blikken trommeltje.
Twee kinderen mochten de klassen ermee langs. Als ze
weer met het trommeltje terugkwamen bestond het over
schot uit louter witte eitjes. De felle kleuren waren er het
eerst uit gepakt.
Het is niet altijd zo geweest dat kleuren populair waren. In
de klassieke oudheid ging het in hoofdzaak om lijnen, in
zwart tot grijs. Pas in de tijd van de renaissance, zo rond
1600 kwam er meer aandacht voor kleuren, met dien ver
stande dat de orthodox gereformeerden zich kleedden in
tinten variërend van zwart tot grijs met hier en daar een
stukje wit. Veelkleurige kleding mocht alleen gedragen
worden door de hogere klasse. Kleurige kleding getuigde
immers vaii weelde.
Pas aan het einde van de negentiende eeuw gebruikten
schilders felle kleuren om er hun emoties mee te uiten, de
zogenaamde expressionisten. De orthodoxe autofabrikant
Henri Ford ging niet in op wensen om auto's in kleuren te
spuiten, Zijn eerste Fords waren allemaal zwart.
Begin jaren tien van deze eeuw was er in toen nog de Ge
meente Goedereede een culturele uitwisseling met Poolse
amateurschilders uit Ladek, een adoptiegemeente na een
overstromingen daar. De gemeentelijke brandweer had
daar toen hulp geboden. Een clubje amateurschilders
uit onze gemeente, onder wie ondergetekende, trok een
week op met de Poolse 'kunstenaars'. Op de laatste dag
moesten wij allemaal een schilderij binnen anderhalf
uur tijd maken op een doekje van 40 x 40 cm. Na afloop
werden de schilderijtjes geruild. Die van ons kwamen
dus in Polen terecht en wij kregen er een van een Pool.
Hoewel ik in wel staat was om een gelijkend landschap
te schilderen, besloot ik nu, vanwege de geringe tijd die
ons beschoren was, een kleurig expressionistisch werkje
te maken van het eiland Goeree: een abstract landschapje
dus. Dit ging de volgende dag dus mee naar Polen. Maar
ik had er nog een foto van. Toen ik die mijn zus liet zien,
was haar reactie: "Wat 'n zootje! In dan die kleuren!! Dat
ziejt t'r toch niejt uutü 't Liekent nèrges op. Dat kan joe
wel beter."
Zo zie je dus hpt verband tussen kleuren en emoties. Wij
moesten tijdens de opleiding voor schooldecaan stukjes
muziek beluisteren en daarna noteren wat voor kleuren er
bij ons opkwamen. Later, toen ik nog onderwijzer was, liet
ik de klas naar aanleiding van een muziekstuk een teke
ning maken. Er ontstonden verrassende resultaten. Later
als leraar Nederlands liet ik de leerlingen associatie-oefe
ningen doen. Ik noemde dan een woord en de leerlingen
moesten dan noteren welke kleur er bij hen opkwam. Bv.
Pasen: geel, begraafplaats: zwart, strand: geel.
Ook in de taal spelen de woorden kleur of kleuren een rol.
Bv. Iets in geuren en kleuren vertellen. Zich geel en groen
ergeren. Onderneem vooral zaken die kleur aan je leven
geven.
Wilt u meer over kleuren weten? Raadpleeg dan het boek
'Het geheime leven van kleuren' door Kassia St. Clair, Uit
geverij www.meulenhoff.nl
Ook bijzondere ervaringen met kleuren? Laat ze ons we
ten.
Pau Heerschap
Nehalennia voorjaar 2021 nr. 211
Stravaljes en hoefsmeden
Drs Peter Vleugel
In de regionale krant van Schouwen-Duiveland, Wereld
regio, las ik een aankondiging van demonstraties paarden
beslaan op Open Monumentendag 2020. In mijn woon
plaats Nieuwerkerk staat een hoefstal om paarden te be
slaan, wat daar op Open Monumentendag zou gebeuren.
Zoiets zie je tegenwoordig niet meer vaak; het is een stukje
Zeeuwse folklore geworden.
In de elfde eeuw zien we een aantal "uitvindingen", die
grote gevolgen zouden hebben: een paard heeft grotere
trekkracht dan een span van twee ossen, de "besturing"
van paarden werd verbeterd, doordat het haam werd
uitgevonden, waaraan leidsels werden vastgemaakt. Men
ging over van het tweeslagstelsel, waarbij de helft van de
grond braak lag om de vruchtbaarheid te herstellen, naar
een drieslagstelsel met vruchtwisseling. Waarschijnlijk de
belangrijkste uitvinding in die tijd was die van hoefijzers,
waardoor de paardenhoeven veel minder sleten.1 Hierdoor
kwam er meer voedsel beschikbaar, gingen mensen iets
jonger trouwen en daardoor nam de huwelijksvruchtbaar-
heidsperiode toe. Door de combinatie van bovenstaande
gegevens, in samenhang met minder aanvallen door Vi
kingen, Moslims en Magayaren, ging de bevolking groeien
en werden de Zeeuwse eilanden bevolkt. Door deze be
volkingsgroei in de elfde en twaalfde eeuw verschenen in
Zeeland de eerste nieuwe nederzettingen na de Romeinse
Tijd, gelegen op de hogere kreekruggen.2
Eén van de eerste specialisaties in de agrarische nederzet
tingen was die van smid. Hij werd in de nieuwe dorpen
en ook in de nieuwe steden een belangrijk man, want hij
maakte gereedschappen als ploegen, bijlen en spades én
besloeg de paarden. De smidse kwam dus in het midden
van het dorp. Bij de smederij kwam een hoefstal of straval-
je, ook wel stravaille genoemdwant uit de vrije hand be
slaan werd in Zeeland nauwelijks gedaan. Vroeger was in
ieder dorp een smederij met stravalje te vinden, ontdekte
ik in diverse publicaties over Zeeland. Soms was er binnen
in de smederij een en ook buiten, zodat er eventueel twee
paarden tegelijk beslagen konden worden door de smid en
zijn knechts. In de steden kwamen de hoefsmederijen vaak
aan de uitvalswegen, met vaak er vlakbij een stalhouderij,
«fe s;.
een wagenmaker en een "parkeeerplaats" voor de paarden.
In Zierikzee waren vroeger minstens vier smederijen.
Lang heeft er een hoefsmederij met stravalje gestaan
(1623-1928) op de Sint -Anthoniesdam tegenover de Kor
te Nobelstraat, die naar de Nobelpoort voert afbeelding
1). Johannes Leenhouts sloot op 15 mei 1968, na 40 jaar,
hier zijn smederij.3
De stravalje fungeerde ook als uithangteken voor de hoef
smid. Bij de huisnamen in Middelburg zijn ook verwijzin
gen naar paarden beslaan: Verschillende huizen heetten
't paert(paard), wit of zwart of gouden paert.4 Verder
verwijst 't Gouden Aenbeelt op de Rouaanse Kaai, ook nog
een met dezelfde naam in de Brakstraat, naar het smids-
werk. In de Sint-Janstraat en op de Korendijk was een huis
met de naam: De drie vergulde Hoeffysers. Dat veel leek
op 't Gouden Hoefyser.
Hoefijzers werden echter niet alleen door smeden ge
bruikt: dit symbool komen we ook vaak bij herbergen te
gen, maar die hebben dan niet met paarden beslaan, maar
met bijgeloof als afweer tegen heksen en geluk brengen te
maken. Gevelstenen of uithangtekens met hoefstallen in
Zeeland zijn mij niet bekend.
Vaak kreeg de stravalje in Zeeland een dak. Soms werd de
stravalje buiten dubbel uit gevoerd, zodat twee paarden
tegelijk beslagen konden worden. In Haamstede, Tholen en
Koudekerke (Walcheren) heb ik zulke dubbele stravaljes
gevonden4 afbeelding 2). Hoefsmid was een vak, wat
meestal van vader op zoon overgedragen werd en zo in
bepaalde families bleef, daarnaast was er een rijksopleiding
om erkende hoefsmeden op te leiden. In Sirjansland hangt
in de Dorpsstraat nog een bord aan de ouwe smisse: Onder
wijzer in praktisch Hoefbeslag. De smederij had een grote
ruimte nodig voor veel gereedschappen en materialen.
In de negentiende eeuw telde Zeeland ongeveer 20.000
paarden; de eerste nieuwe landbouwmachines werden ook
getrokken door paarden, dus het aantal nam toe tot 36.000
in 1920. Door de Tweede Wereldoorlog verminderde het
aantal echter drastisch en met de Watersnoodramp van
1953 verdronken er vele paarden in Zeeland. Vervolgens
gingen de boeren op grote schaal mechaniseren met trek
kers en grote landbouwmachines, zodat er in 1978 slechts
400 trekpaarden over waren.5 De hoefstal is daardoor vaak
overbodig geworden, maar op sommige plaatsen komen
we ze nog tegen als reliquieën van een voorbij verleden,
stukjes folklore!
29
Abstract landschap van Goeree, Pau Heerschap
Tulpenvelden op Flakkee, foto Pau Heerschap
•apcjr-
Afbeelding 1
Afbeelding 2
