n
Ook het kasteel van Leerdam werd versterkt. Het kas
teel van Schoonhoven werd weer opgebouwd naar zijn
tekeningen tussen 1524-1527. Kasteel Montfoort kreeg
een stenen omwalling rond 1530. Kasteel Grave werd door
hem aangepast8.
Maar hertog Karei van Gelre (1467-1538) werkte aan
meer eenheid in de verspreide Gelderse gebieden, hij
wilde zijn invloedssfeer uitbreiden naar alle kanten, tot in
Friesland en Brabant toe. Tussen Holland en Gelre werden
ook diverse oorlogen gevoerd in de zestiende eeuw. De
hertog en zijn militair bevelhebber, Maarten van Rossum
(1478-1555), organiseerden verschillende rooftochten in
gebieden van de bisschop van Utrecht, in afwezigheid van
keizer Karei.
In Sticht en Oversticht was een bijzondere situatie: de bis
schop van Utrecht was namelijk zowel wereldlijk heerser
met heerlijke rechten tot in Drenthe en Groningen toe
en hoogste kerkelijk bestuurder over het grootste deel
der Noordelijke Nederlanden. Om te zorgen dat Karei
van Gelre het Sticht en Oversticht met rust het, moest de
bisschop veel geld betalen, dus verhoogde hij de belastin-
gen. In 1525 kwamen Utrechtse gilden tegen de bisschop
van Utrecht, Hendrik van Beieren, in opstand. Adel en
stad dwongen toen de bisschop afstand te doen van zijn
wereldlijk gezag in Utrecht en Overijssel ten gunste van
Karei V in 1528 9.
Eind van dat jaar kreeg Meester Rombout van Meghe-
len (we ontmoetten hem als Rombout II Keldermans)
opdracht van Karei V, om in de stad Utrecht een sterke
citadel te bouwen om de opstandige bevolking in toom te
houden. Hij werd benoemd tot werckman-generaal van
de Nederlanden. Rombout paste vele vernieuwingen toe
bij kasteel Vredenburg10. Rond het Sint Catharinaklooster
en het hospitaal van de Johanniterorde werden huizen
afgebroken. Er was haast bij, dus er werd met veel mensen
gedurende lange dagen gewerkt. Kasteel Vredenburg werd
de grootste fortificatie in de Noordelijke Nederlanden,
aan de rand van de oude stad, met twee vooruitsprin
gende geschutstorens, bastions met afvoermogelijkheid
voor kruitdamp en vier meter dikke muren, voorzien van
grondvulling, en een 24 meter brede, diepe gracht. De
geschutstorens waren gericht op de stad, want Vredenburg
moest als citadel de vrede in de stad bewaken!
Na de dood van Rombout in 1531 hield Laureijs Kelder
mans toezicht op de werken. Hij overleed echter in 1534.
Het volgende jaar was Vredenburg af12. In 1539 kwam de
Italiaan Balthasar Lombard naar Utrecht, in gezelschap
van Willem van Noort en Marcellis Keldermans, om de
vestingwerken te controleren.
Kasteel van Breda
Op de plaats waar Mark en Dommel samenvloeien, be
vaarbaar werd en routes over land bij elkaar komen, werd
in de twaalfde eeuw een kasteel gebouwd om tol te heffen.
In de dertiende eeuw kreeg de daaromheen gegroeide ne
derzetting, Breda, stadsrechten. Het werd een belangrijke
marktplaats, met visserij en scheepswerven13.
Hendrik III van Nassau gaf Rombout in 1526 de opdracht
tot restauratie en nieuwbouw van het kasteel van Breda
en er bouwkundig één geheel van te maken. Waarschijn
lijk was de nieuwbouw rond 1530 een eind klaar met aan
Nehalennia zoniet 2021 nt. 212
de buitenzijde blauwe en witte steen. Want toen hield de
graaf met zijn echtgenote een blijde incomste in Breda en
gingen ze er wonen, na een lang verblijf elders. In 1531
overleed Rombout II, hij werd begraven in de Onze-Lieve-
Vrouwe Kerk in zijn woonplaats Antwerpen. De bron
nen zijn beperkt, maar de werkzaamheden gingen verder
onder leiding van een familielid, waarbij wallen, torens en
bolwerken verschenen. Rombouts bouwtekeningen zijn
niet meer te vinden.
Vanaf 1536 werd het kasteel afgebouwd door Thomas
Vincidor de Bologna, Renaissance kunstenaar. Hiermee
begon de opkomst van Italiaanse bouwmeesters in de
Noordelijke Nederlanden. Voortaan kwamen ze in diverse
steden bij aanleg van fortificaties helpen. In Italië waren ze
in die tijd verder met de aanpassing van kastelen en steden
aan moderne, ver dragende vuurwapens. Ze kwamen met
totaalontwerpen voor moderne fortificaties op systemati
sche en wiskundige "wijze, zodat er geen enkele plek van de
omwalling ongedekt bleef en de vijand ook in de flanken
met kanonnen of musketten beschoten kon worden. Kei
zer Karei V stimuleerde deze ontwikkeling, door vermin
dering van de stedelijke belastingen.
Markiezenhof Bergen op Zoom
Bergen op Zoom, grensstad tussen Zeeland en Brabant,
aan de Schelde gelegen, ontwikkelde zich vanaf de dertien
de eeuw tot een belangrijke marktplaats en vestingstad.
In 1385 stond in de stad een verdedigbaar stenen kasteel:
het (Ambachts) Herenhof. Dit brandde echter in 1397
grotendeels af. De Heren van Bergen op Zoom verbleven
toen meestal in hun kasteel in Wouw.
Vanaf 1421 kochten de heren van Glymes huizen rondom
het afgebrande Herenhof op. Jan II, heer van Bergen op
Zoom, gaf in 1485 opdracht aan Anthonis I Keldermans
om een fraai, aanzienlijk woonhuis te ontwerpen. Deze
was al bezig met de uitbreiding en versterking van de stad,
waarbij ook de haven binnen de stadsommuring kwam
te liggen. Tevens werd volop gebouwd aan de grote Sint
Gertrudiskerk. Anthonis was lange tijd in loondienst
in Bergen op Zoom. Hij ontwierp een stadspaleis met
drie binnenplaatsen, met een grote zaal op de veertiende
eeuwse fundamenten. De onderbouw werd met witte, Bra
bantse Gobertangesteen afgewisseld met rode baksteen.
Die afwisseling van rode baksteen met een laagje witte
natuursteen, wordt "speklaag" genoemd. Successievelijk
werden oudere, overbodig geworden delen afgebroken.
Toen Rooms-koning Maximiliaan von Habsburg, die
voogd-regent was, ruim van te voren aankondigde naar
Bergen op Zoom te komen, werd de monumentale ingang
aangepast en voltooid in 1494.
Toen Anthonis I overleed in 1512, was het stadspaleis
Gedeeltelijk gerestaureerde Keldermanspoort in Hulst, rechts: een
van de plaatsen waar een ophaalbrug voor landverkeer was, in het
midden de gemetselde havendoorgang. De poort is bekleed met
Ledesteen (Eigen opname auteur).
Plattegrond van kasteel van Buren rond 1630, met vier bastions
op de hoeken. In: Keldermans. Een architectonisch netwerk in de
Nederlanden.
Kasteel Vredenburg in Utrecht, ontworpen door Rombout II
Keldermans. Kopergravure C. Dekker.11
J5-
-X JSêk.
In vogelvluchtperspectief: Het kasteel van Breda, ontworpen
door Rombout II, afgebouwd met Renaissance-elementen door de
Italiaan Thomas Vincidor de Bologna.
Bovenaanzicht, plattegrond Markiezenhof, uit de collectie
Gemeentemuseum van Bergen op Zoom.
De monumentale hoofdingang van de Markiezenhof, met er
boven in een nis Christoffel die het Christuskind de rivier over
draagt. Daarboven een gotische pinakel met kruisbloem. De
speklagen met rode baksteen en Gobertangesteen zijn goed
zichtbaar. Eigen opname auteur.
