grotendeels klaar in 1514). Zijn zoon Rombout II werkte
begin 16e eeuw ook een tijd voor de stad. In 1519 ver
huisde hij van Mechelen naar de belangrijkste handelsstad
in de Nederlanden: Antwerpen. Kort daarna kreeg hij in
1521 een prestigieuze opdracht vanuit Bergen op Zoom: in
de grote zaal moest een bijzondere schouw komen8. Deze
werd in onderdelen in het atelier van Rombout gemaakt.
Ook de namen van diverse medewerkers zijn overgele
verd, waaronder ook familielid Laureijs II. In onderdelen
werd de schouw naar Bergen op Zoom verscheept en
onder toeziend oog van de ontwerper in elkaar gezet. On
danks dat Rombout in 1487 een studiereis naar Italië had
gemaakt en zeker op de hoogte was van de Renaissance
architectuur van onder meer Leon Battista Alberti, hield
hij vast aan de Gotiek en Gotische verhoudingen. We zien
een spel van horizontale en verticale vlakken, gescheiden
door pilasters. Bovenin is een gotische driepas, een soort
baldakijn op consoles. Deze driepas was als enig onder
deel gepolychromeerd met blauwe en gouden sterren aan
de druipers. In het midden is ChristofFel te zien, die het
Christuskind naar de overkant van de rivier brengt. De
leeuwen aan weerszijden dragen de wapens van Jan III van
Glymes en zijn vrouw.
door anderen!
Marcellis Keldermans, fortificaties en Groenlo.
Marcellis was een zoon van Anthonis IV Keldermans
(ca. 1500-1557). Hij staat bekend als bouwmeester en
steenhouwer, verder als eigenaar van een steenhouwerij
en natuursteenhandelaar. Met familieleden had hij aan de
Onze-Lieve-Vrouwe-Kerk in Antwerpen gewerkt. Na zijn
huwelijk met Geertruijdt van Ouwelingenhen uit Utrecht
ging hij in die stad wonen. Daar voltooide hij de bouw
van kasteel Vredenburg. Het echtpaar kreeg drie dochters:
Amelia, Elisabeth en Maria. De oudste trouwde met archi
tect Hendrik van Noort9.
Hij bouwde in de jaren 1540 de Westpoort in Rhenen, slot
Hagestein, en na de onderwerping van Gelre, aan fortifi
caties in Hattem, Harderwijk, Roermond en Wageningen.
Zijn belangrijkste bouwwerk betrof de vestingwerken
rond Groenlo. Karei V gaf opdracht om fortificaties rond
de langgerekte zandrug tussen moerassen in oostelijk Gel
derland aan te leggen rond Groenlo. Marcellis Keldermans
legde tussen 1548-1555 een vijfhoekige omwalling aan,
met een bredere gracht.
In bronnen kan ik niet ontdekken of leden van de familie
Keldermans aandelen in schepen hadden, of scheeps-
ruimte huurden. Misschien hadden Keldermansen zelfs
volledige schepen in eigendom. Lastig is verder, dat er
voor het einde van de zestiende eeuw nauwelijks bruikbare
afbeeldingen van binnenvaartschepen zijn.
De Heerlijkheid Bergen op Zoom werd in 1533 door
keizer Karei V vanwege grote verdiensten en trouw van de
Heer Jan III van Glymes, tot Markizaat verheven Sinds
dien ging het stadspaleis in Bergen op Zoom het Markie
zenhof heten. Later zijn er diverse verbouwingen geweest
Hoe komt het, dat de bouwwerkzaamheden van de familie
Keldermans eindigden rond de jaren '30 van de zestiende
eeuw?
De Reformatie zorgde voor een andere kijk op kerken en
andere opstelling in kerkgebouwen.
Nehalennia zomer 2021 nr. 212
In het eerste deel van de 16e eeuw overleden een aantal
leidende mensen: Matthijs III in 1526, Anthonie III in
1531, Rombout II in 1531, Laureijs II in 1534.
De mode in bouwen veranderde sterk: de Gotische bouw
wijze veranderde in Renaissancebouw.
De laatste Keldermansen kregen vooral dochters, die wel
iswaar vaak met bouwers trouwden, maar daardoor leefde
de naam Keldermans minder voort.
Italiaanse bouwmeesters ontwierpen totale fortificaties en
verdrongen de Keldermansen.
De Christoffelschouw in de grote zaal van het Markiezenhof,
gemaakt in het atelier van Rombout II Keldermans. Foto: auteur.
De vesting Groenlo werd door Marceliis Keldermans beter ver
dedigbaar, een vijfkantig wallensysteem met ravelijnen en een
brede gracht met vier bastions op de hoeken. Afbeelding op de
stadswallen in Groenlo, naar de Stedenatlas van Jacob van Deven
ter uit 1561Foto: auteur.
Geraadpleegde literatuur
- J. H. F. Bloemers, L. P. Louwe Kooijmans, H. Sarfatij, Verleden Land.
Archeologische opgravingen in Nederland, Amsterdam, Meulenhoff
Informatief, 1981.
- Red. K. Bosma, A. Mekking, K. Ottenheym, A. van der Woud, Bou
wen in Nederland 600-2000, Zwolle, Waanders, 2007.
- Red. J. F. Grosfeld, W. Klinkert, J. P. Meewissen, Het Turfschip van
Breda 1590-1990 Bredas Museum, Breda, 1990.
- G. G. Hellinga, Karei V. Bondgenoten en tegenstanders, Zutphen,
Walburg Pers, 2010.
- J. I. Israël, De Republiek 1477-1806,1, Franeker, Uitgeverij Van Wij
nen, 1995.
- H. Janse, Middeleeuwse stadswallen en stadspoorten in de Lage
Landen, Europese Bibliotheek, Zaltbommel, 1975
- Red. H. Janse, R. Meischke, F. van Tyghem: Keldermans. Een archi
tectonisch netwerk in de Nederlanden, 's Gravenhage, Staatsuitgeve
rij, Markiezenhof Bergen op Zoom, 1987.
- H. W. Koch, Over Hellebaarden, Donderbussen en Huurlingen. Het
Krijgsbedrijf in de Middeleeuwen, Amsterdam, Brussel. Elsevier,
1980.
- J. H. Midavaine, De Veerse vestingwerken I. In: Nehalennia 176,
zomer 2012. Blz. 18-29.
- P. Placidus, O. M. Cap, Rombout Keldermans en het kasteel van
Breda. In: Jaarboek De Oranjeboom 1948 blz 109 tot en met 131.
- A. J. H. M. Prinsen, Vechten langs de grens. 500 jaar vesting Hulst.
Hulst, Museum 'De Vier Ambachten' bij tentoonstelling Vechten
langs de Grens, 2008.
- Red. M. van Rooijen, Steden des Tijds. Historische stadstypen in de
Nederlanden, Utrecht, Terra Teleac, 1990.
- Samenst. en red. A.P. Smaal, Kijken naar Monumenten in Neder
land, Rijksdienst voor de Monumentenzorg/Bosch Keuning N.V.,
Zeist, 1982, blz. 34, 35.
- J. J. Westendorp Boerma, C. A. van Swigchem, Zierikzee. Vroeger en
nu, Bussum, Fibula-Van Dishoeck, 1972.
- Publieksbrochure Kasteel Vredenburg, Gemeente Utrecht, 2008.
- M. van Rooijen: Breda. Stad met veelzijdig verleden. In: Steden des
Tijds. Historische stadstypenin de Nederlanden blz 209-214.
- Met dank aan de archieven voor hun bereidwillige medewerking om
informatie te verschaffen en/of bronnen in te scannen en toe te stu
ren in de moeilijke coronatijd:
- West-Brabants Archief, Bergen op Zoom, dhr. R. Goossens.
- Regionaal Archief Utrecht-Zuid, Wijk bij Duurstede, mevrouw R.
van der Eerden.
- Archief gemeente Schouwen-Duiveland, Zierikzee, dhr. I. Mostert.
- Gelders Archief, Groenlo, dhr. B. J. van Slooten.
Noten
1. H. W. Koch, Over Hellebaarden, Donderbussen en Huurlingen, blz.
202.
2. H. W. Koch, Over Hellebaarden, Donderbussen en Huurlingen, blz.
201.
3. Bovenstaande stuk: Samenvatting van relevante stukken uit: De Re
publiek 1477-1806,1: Hoofdstuk 4 Consolidatie 1516-1559, blz 62-66
EN Keldermans. Een architectonisch netwerk in de Nederlanden:
Hoofdstuk: De invloed van Anthonis I en Rombout II Keldermans
op de kasteelfortificaties door J. Leys.
4. J. H. Midavaine, De Veerse vestingwerken I. In: Nehalennia 176,
zomer 2012. Blz. 20.
5. Red. H. Janse, R. Meischke, F. van Tyghem: Keldermans. Een archi
tectonisch netwerk in de Nederlanden, blz. 157.
6. H. Janse, Middeleeuwse stadswallen en stadspoorten in de Lage
Landen, blz. 102.
7. A. J. H. M. Prinsen, Vechten langs de grens. 500 jaar vesting Hulst,
blz.7 -10.
8. Westbrabants archief/collectie/periodieken: In: Waterschans 1-4
1968 blz. 158 tot en met 163: Proporties in de Christoffelschouw van
Rombout Keldermans in Bergen op Zoom. F. Giele, 1971.
9. De Republiek 1477-1806,1: Hoofdstuk 4 Consolidatie 1516-1559,
blz. 66-69.
10. Red. H. Janse, R. Meischke, F. van Tyghem: Keldermans, Een archi
tectonisch netwerk in de Nederlanden, blz .166-169.
11. Kasteel Vredenburg in Utrecht. Kopergravure C.Dekker. In: J. H. F.
Bloemers, L.P. Louwe Kooijmans, H. Sarfatij: Verleden Land. Archeo
logische opgravingen in Nederland, Amsterdam blz. 164.
12. Publieksbrochure Kasteel Vredenburg.
13. M. van Rooijen, Breda. Stad met veelzijdig verleden. In: Steden des
Tijds. Historische stadstypen in de Nederlanden, blz. 209-214.
