I
zr:
hoofd het benoemingsmotief is.
Kolle was gaandeweg niet voor iedereen duidelijk, en hier
en daar ontstond koolbloem, waarin kool wellicht verwijst
naar de zwarte vlekken op de kroonbladeren.
Wat hebben hanen met klaprozen te maken?
In het Land van Hulst hoor je soms coquelicot, een Ont
lening aan het Frans. Men neemt over het algemeen aan
dat coquelicot, van oorsprong een woord voor 'haan, op
de klaproos is overgedragen vanwege de rode kleur van de
bloem die doet denken aan de kleur van een hanenkam.
Haantjes dat niet bekend is in Zeeland, heeft dezelfde
oorsprong. De variant koekeloerenhaan hoor je in Oost-
Zeeuws-Vlaanderen aan de grens met de provincie Oost-
Vlaanderen. Het eerste deel verwijst naar het geluid van de
haan.
Onkruid
Rozewied was nog bekend in Goes, Wemeldinge en Re-
tranchement in de jaren zestig, het is een samenstelling
van roos en wied 'onkruid'. Het benoemingsmotief is
duidelijk: de op een roos lijkende klaproos werd tussen
de tarwe gezien als onkruid. Ook in het Engels is weed
de naam voor onkruid. Het is een oude Kust-West-Ger
maanse vorm. Wiet als naam voor drugs heeft dezelfde
oorsprong.
Volksgeloof
In Kapelle-Biezelinge was spokeblomme bekend en die
naam kreeg de klaproos omdat het volksgeloof ervan
uitging dat wie een klaproos in zijn mond kreeg, dood
zou vallen. Men kende dus bovennatuurlijke, huivering
wekkende en angstaanjagende eigenschappen toe aan de
Nehalennia herfst 2021 nr. 213
klaproos. In feite dezelfde krachten die men aan spoken
toedichtte. Het was ook een middel om kinderen schrik
aan te jagen. Blijf weg uit het koren! Als kinderen immers
bloemen plukten in het koren, werden de planten be
schadigd. Als je in het koren liep, zouden spoken je mee
nemen. In het Nederlandse taalgebied - buiten Zeeland
- waren andere namen in gebruik zoals korenpater, bloed
zuiper en wolvenroos. Spokenbloem komt trouwens ook
voor in Friesland en Groningen. Volgens de PLAND, een
database met enkel namen voor planten in Vlaanderen en
Nederland was ook kwadeogenbloem ooit nog bekend in
Zeeuws-Vlaanderen. Ook hier weer het schrikaanjagende
motief: als je de bloemen plukt, dan word je blind. Hier en
daar wordt ook wel gesuggereerd dat de blaadjes gebruikt
zouden worden bij oogkwalen.
Papaverbloem
Papaverbloem, een variant die voorkomt op Schouwen,
Tholen, Walcheren, Zuid-Beveland en incidenteel in
Zeeuws-Vlaanderen, bestaat uit papaver, de wetenschap
pelijke naam van de korenbloem, en bloem. Het kan ook
zijn dat de gelijkenis met de grote papaver, de papaver
somniferum waaruit maanzaad en opium gewonnen
wordt, verantwoordelijk is voor de naam. Het is duide
lijk dat deze naam stilaan terrein verovert ten koste van
oudere namen. Naast het standaardnederlandse klaproos
komt her en der in het Nederlandse taalgebied papaver en
papaverbloem voor, zoals te zien is op de kaart uit Wie zegt
wat waar.
Nog enkele oudere namen
Vroeger kende Zeeland volgens het Woordenboek der
Zeeuwse Dialecten nog enkele andere namen voor de klap
roos. Roos zelf komt verspreid in Zeeland voor. Korenroos
werd genoteerd in Koudekerke en in Sint Annaland. De
naam roos wordt gebruikt voor planten met opvallende
of mooie, rode bloemen. De letterlijke betekenis van ko
renroos is dus eigenlijk een op een roos gelijkende bloem
die tussen het koren groeit. En dan hadden we ook nog
slaaproos, nu niet meer opgegeven, maar vroeger bekend
op Schouwen-Duiveland en in West-Zeeuws-Vlaanderen.
De zaadjes van de bloem zijn immers een beetje slaapver
wekkend.
Slot
Dialectverlies kunnen we niet tegenhouden, oude namen
voor de klaproos hangen nu nog hier en daar in het ge
heugen van echte dialectsprekers, jongeren daarentegen
kennen alleen nog klaproos of papaver. Gelukkig zijn er
de voorbije honderd jaar voldoende pogingen geweest om
woorden voor planten neer te schrijven, zodat ze voor de
eeuwigheid bewaard blijven. Het verdwijnen van namen
voor planten heeft natuurlijk ook te maken met onze min
dere kennis van de natuur.
De Tier, V. e.a. Wie zegt wat waar. Regionale taal in Neder
land en Vlaanderen. Onze Taal, Den Haag (2021).
Volkskunde
Mit d'n brommer op vakansie
Onlangs is een boek van Wim Daniels verschenen dat over
reizen in vroeger tijd handelt. Een van de hoofdstukk en
gaat over reizen met een brommer. Hieronder volgt wat
dat betreft een eigen ervaring.
A
68jaer hè 'k in m'n ouwerlek huus ëweund in de Duunkêr-
kerwegt in Ouddurp. Het was een in 1928 gebouwd huus,
dat op een percêêl lag van iejtewat mêêr as 2000 m2. D'r
höorende dus een hëêl gróöten tuun biej. Dêêrin wiere in
vroeger tied alderleie land- in tuunbouwproducten ver
bouwd. Dat was toe in 't begin nöödig om die te verkoapene,
om zoo de jaerlekse rente in aflossieng van de hypotheek
schuld te kunne betaelene. Toe in 1938 de ouwe eigenaer,
m'n overgröotvaoder. stierf, en d'r 'n èrfenisse beschikbaar
kwam, binne alle schulden af'elost. Huus in tuun,'t hof,
kwamme toe in eigendom, 't Verbouwene van de producten
gienggeweun door. Je kon zoo jaerleks nog wat bieverdiejne.
't Geld wier mêêstal gebruukt om 't ëên in 't aore an 't huus
op te knappene of nieuwe meubels te koapene.
Netuurtuun
Eind jaeren tachtig van de vorigen êêuw hè ik 't huus van
mijn ouwers 'ekocht. 't Verbouwene van land- in tuun
bouwproducten zag ik niejt mêêr zitte in ik besloot d'r 'n
landschapstuun van te maekene mit inheemse planten,
vievers in 'n gróóte deur heggen omheinde prieeltuun. De
bekende landschapsarchitect Henk Gerritsen heit voor die
omheinde tuun 'n ontwèrp 'emaekt. 't Resultaot mocht d'r
weze, mar aolles vèrgende wel veel ongerhoud. Jaerenlank
hè 'k hulp 'ehaod van êên hêêl goeie, creatieve tuunvrou-
we. Mar aolles wier mien teveel, toe ik aolles allêêne most
doewe, zóó'n driej jaer 'elee.. Toe hè 'k 't huus verkocht.
Nieuwe eigenaers
De êêrste nieuwe eigenaer heit gelieke de natuurtuun laete
verwoeste: de vievers wiere 'edempt, alle boamen, heggen
in struuken wiere 'eróóid in de planteriekdom mit mesie-
nen weig'eschrapt. In 't kaele veld stonge toe allêêne nog
twêê hockeydoelen. Ik hè dat allemaele nog 'n jaer motte
31
klaproos
kankerbloem
kol(le)bloem, koolbloem
(rode) korenbloem
spookbloem en varianten
donderbloem en varianten
II;.:
zereogenbloem
wolvenbloem, wolvenroos
stinkroos
maankop
slaapkop
woorden met pater
a rozewied
"8
cP.
<9
ft8So-
.t* M jï
't Wrak, êêns 'n brommer
