De verdwenen stolpboerderijen van Schouwen
Wim de Vrieze en Pau Heerschap
Wie op Schouwen van Serooskerke naar Zierikzee rijdt, ziet
aan de linkerkant het water van Plan Tureluur blinken.
Men kan zich dan moeilijk voorstellen dat in dit uitgestrekte
lage land van Schouwen in 1819 nog 35 stolpboerderijen
stonden. Dit bestand is in de negentiende en twintigste
eeuw steeds verder uitgedund, totdat de laatste als gevolg
van de watersnood van 1953 bijna volledig verwoest werd.
Deze had misschien nog wel gerestaureerd kunnen worden,
maar in die tijd was de algemene tendens: liever slopen dan
restaureren. Het gevolg is dat er op Schouwen geen enkele
stolpboerderij meer te zien is.
De laatste
Na de inundatie van 1944/1945 waren er op Schouwen
nog drie stolpen over: 'De Kevie' van J. Viergever, die in
1947 gesloopt werd, 'De Stolpe' van J. Hanse aan een dreef
van de Arkelweg bij Moriaanshoofd, die verwoest werd in
1953 en de stolp aan de Verseputseweg van C.P. de Vlieger,
die de ramp overleefde, maar waarvan het restant in 1956
afgebroken werd.
ttjfc 7'
4;VV;,r
Waarom waren de stolpen hier gekomen?
Al in de 17e eeuw werden die typisch Noord-Hollandse
stolpen door kaasmakers naar hier meegebracht omdat
men kazen in Schouwen toen nog niet kende. Er was
in die tijd extra vraag naar kaas gekomen vanuit onder
andere Zierikzee, Middelburg en Veere voor de bevoor
rading van de internationale verre scheepvaart naar onder
andere Oost- en West-Indië. Eerder had men eeuwen lang
voor de zoutziederijen uit Zierikzee in dit lage gedeelte
van Schouwen, waar dat kon, zoute turf afgegraven en
verbrand. Daarna werd er van de as hoogwaardig zout
gewonnen. Dit werd officieel verboden in 1525, omdat
de gronden steeds lager kwamen te liggen. Door het
moeren (zoals dat genoemd wordt) was een drassig, nat
en goedkoop leeg weidegebied overgebleven voor de
nieuwkomers. Door een ingegraveerd jaartal '1609' in een
stolpgebint en blijkens een geschrift van een dominee te
Kerkwerve uit die tijd, weten we dat toen de migratie van
veehouders uit Noord-Holland begonnen was en mogelijk
twintig of dertig jaar aanhield.
Wanneer en waarom verdwenen de stolpen?
De eerder opvallende vraag naar kaas viel eind 18e eeuw
grotendeels weg. De namen Stolpweg bij Serooskerke en
Nieuwerkerk in Duiveland wijzen nog op deze hofsteden
van toen. Ook de nog bestaande familienaam Van de
Stolpe ontstond rond 1765 toen Hubrecht Janszn. in Dui
veland genoemd werd als bewoner van een stolp die daar
dan aan een dreef in de westelijke Vierbanen polder stond.
Hoe zagen de stolpboerderijen eruit?
Het grondvlak van de vroegere stolp, van een Noord
Hollands type, was een vrijwel vierkante constructie van
circa 18 bij 18 meter met houten zijwanden, die maar twee
meter hoog waren. Het enorme vierzijdige pannendak dat
in een punt uitliep rustte op vier zeven meter hoge houten
stijlen, die door een ringgording verbonden waren. Met de
nodige dwarsverbindingen was het een sterke constructie
die in totaal ruim tien meter hoog was. De middenruimte,
het tasvlak, werd altijd gebruikt om het hooi op te slaan.
Daaromheen lagen het woongedeelte, de stallen en de
Nehalennia herfst 2021 nr. 213
mendeur
deel of dorsvloer
zee
gang
hooitas
jongvee
woonkeuken
zomerkamen
winterkamer
koeienstal
kalveren
wagen- en werktuigberging. Later, eind 19e eeuw met
meer graanteelt werd dit nog uitgebreid met een dorsvloer
en ruimtes voor andere werkzaamheden. De hier ver
melde afmetingen gelden voor 'De Kevie', maar ze konden
natuurlijk variëren per stolp. Zo waren er wat grotere en
kleinere stolpen.
Waar stonden de stolpen?
De stolpen stonden in het gebied tussen Serooskerke,
Kerkwerve, Duivendijke, in het laagste deel van Schou-
wen-Duiveland, ongeveer waar nu het gebied 'Plan
Tureluur zich uitstrekt. Op onderstaand kaartje is het
spreidingsgebied met daarop aangegeven de plaatsen van
de stolpen duidelijk te zien. Het kaartje is van 1900, het is
een gedeelte van de Topografische en Militaire kaart van
het Koninkrijk der Nederlanden.
Een aantal stolpen onder de loep
We zullen nu een aantal stolpen nader bekijken.
Stolp "Het Schutje"
De achterzijde van de iets verlengde stolp van Leendert
van der Wekken stond aan de tegenwoordige Kievits-
weg, vlakbij Schutje (Heuvelsweg). Familieleden Van der
Wekken-Steur staan hier op een foto uit 1912 voor de twee
hoge mendeuren waar achter zich de houten dorsvloer
bevond. De jongen met de fiets, zijn tijd vooruit, is Johan
yty."., j; P
"V
in de zomer van 1953 maakte fotograaf Jaap van den Berge uit
Haamstede deze indrukwekkende foto van de laatste stolp die
aan de Verseputseweg in Kerkwerve stond.
Verseputseweg 1955.
Op motorfiets links fotograaf Jaap van den Berge.
Hier zien we deze boerderij nog in volle glorie.
Foto Plattegrond van'De Kevie'.
OolvtneJj'kt\
Moriaanshoofct
[ktrkwtrvt
Noordwe/Je
sss dijk
X pofdormofan
wey
waimrfoop
SV3 moar O Stoip
De in1900 nog aanwezige stolpen op de Topgrafische en Militaire kaart van het
Koninkrijk der Nederlanden, Ziertikzee 1861.
Inzet: het stolpengebied - gearceerd - afgeleid uit kadastrale minuutplans 1813 -19.
Plattegrond Kaartje.
