Akten van Huwelijken.
fee aiofe-wd ccdd^->-L- is zz--?? gVe
^9", *y<3ay~(Va1
verrichten - zoals Van Eeden met het rijtuig van het sta
tion halen.
Een zoon van Adriaan, eveneens Adriaan Frederik gehe
ten, gaf in een brief aan zijn oom Paul d.d. 27 september
1979 enige aanvullende informatie: 'Toen Frederik van
Eeden zijn utopie "Walden" in Bussum begon, verzocht
hij mijn vader zowel als mijn oom Willem hem daarbij
terzijde te staan. Hierop zijn wel mijn oom en tante inge
gaan, doch mijn vader koos voor een betrekking als PTT-
beambte. Hij werkte laatstelijk als assistent eerste klasse in
de loketdienst aangetekende stukken aan het hoofdpost
kantoor te Haarlem. Oom Willem bleef, tot het fiasco, met
"Walden' verbonden. Hij trouwde later met een meisje uit
het weeshuis en sleet zijn dagen als conciërge bij "Linde
Tevis Stokvis"'3 Het register achterin deel IV van Van
Eedens gepubliceerde dagboek biedt nog andere gegevens.
Willem wordt er opgevoerd als smid, daarna huisknecht
op Dennekamp [Van Eedens riante villa in Bussum, JK],
daarna kolonist op Walden.
Willems op 2 juni 1876 in Goes geboren geliefde Jannetje
Meijler, wier beide ouders waren overleden, kwam zoals
gemeld ook naar Walden. Zij zou voor de kolonisten gaan
koken. Ook hielp ze Van Eeden bij de verzorging van
zieken. Om zich hier als paar definitief te kunnen vestigen,
werd er getrouwd. Willem en Janneke gingen hiervoor
terug naar Goes, waar het huwelijk op 1 maart 1900 werd
voltrokken. Van Eeden meldde op 10 maart in zijn Wal
dendagboek, dat hij naast zijn 'officiële' dagboek bijhield:
'Voor een week is Willem en Jannetje van Riet getrouwd
teruggekomen. Deze week kwam het gezin De Haan, en er
begint orde op Cruysbergen te komen.'
Moeilijkheden
Van Eedens enthousiasme voor zijn project was aanvan
kelijk groot. 'Vanmorgen heerlijk gespit,' jubelde hij eind
1898 in zijn dagboek, er was in principe 'geen voortref
felijker leven op aarde denkbaar'. In 1899 openbaarde hij
de theoretische beginselen voor de arbeiders in Waarvoor
werkt gij? Van Eeden bepleitte hierin het gemeenschap
pelijke grondgebruik, waardoor arbeiders zichzelf aan hun
naargeestige lot konden ontworstelen: 'Werkers, werkt
voor elkander'. In de ogen van andere socialistisch geori-
enteerde schrijvers, zoals Van Eedens snel van hem ver
vreemdende vriend Herman Gorter, was dit utopistische
onzin en juist een belemmering voor de bevrijding van de
arbeidersklasse als geheel. In 1901 waren er niettemin zo'n
veertig kolonisten (inclusief kinderen) op Walden druk
bezig met het telen van akkergewassen en groenten, en het
houden van kippen en bijen. Een bakkerij vervaardigde
Walden-brood en maakte Walden-sportbeschuit.
Moeilijkheden konden uiteraard niet uitblijven. Die had
Van Eeden ten dele aan zichzelf te danken. Hij had zich
grote financiële offers voor Walden getroost, en beschouw
de de kolonie misschien daarom min of meer als zijn
eigendom. Vaak nam hij eigenmachtige besluiten, die op
weerstand stuitten. Andere keren bemoeide hij zich weer
Nehalennia herfst 2021 nr. 213
te weinig met de bedrijfsvoering en onderlinge conflicten.
Ook doemde een zedelijke kwestie op. Van Eedens beken
de werk Van de koele meren des doods (1900) verscheen
toen Walden al volop in bedrijf was. Het gehuwde hoofd
personage Hedwig is verliefd op iemand anders. Bepaalde,
voor die tijd gewaagde passages zorgden ervoor dat een
Amerikaanse uitgave niet doorging. Gedoe met vrouwen
tekende ook het bestaan van Frederik van Eeden zelf,
hetgeen zijn weerslag had op de sfeer in Walden. Door
Van Eedens hoge morele normen en veelvuldige, vaak
diepe depressieve inzinkingen waren deze relaties meestal
problematisch. 'Niemand, niemand, niemand heb ik sterk
genoeg om mij trouw te blijven,' noteerde hij bijvoorbeeld
in april 1899 in zijn dagboek, maar was dat erg vreemd?
Tijdens zijn eerste huwelijk met Martha van Vloten
ontwikkelde Frederik een platonische verhouding met de
getrouwde Betsy van Hoogstraten, terwijl ook zijn eerste
liefde Henriëtte Ortt lang in zijn werk bleef opduiken.
Met de veel jongere zangeres Truida Everts, die op Walden
introk, bloeide een 'echte' verhouding op. Enkele mede
oprichters vertrokken hierdoor verontwaardigd, zoals de
schrijver Adriaan van Oordt en Ada van Heyningen, een
patiënte die eerder bij Van Eeden in huis had gewoond.
Ook Betsy vertrok, terwijl de eerste echtgenote Martha in
villa De Lelie op het terrein van Walden bleef wonen, af
zijdig van het echte kolonieleven. De echtscheiding volgde
pas in 1907, waarna Frederik eindelijk met Truida huwde.
Frederiks werkhut had eerst naast De Lelie gestaan, maar
werd na het ontstaan van de verhouding met Truida bij
haar huisje herbouwd. Dergelijke manoeuvres beschaduw
den Van Eedens kwaliteiten als moraalridder, al werd zijn
reputatie als inspirerend voorbeeld voor jonge schrijvers
als Arthur van Schendel en Jacob Israël de Haan er niet
door verwoest.
'Aardbeitjes en klapbessen'
Ondanks dat Walden zichzelf in stand wist te houden,
mede dankzij nieuwe financiële aderlatingen van Van
Eeden, stapelden de problemen zich huizenhoog op. Er
waren interne troebelen, zoals tussen de ware idealisten
en de artistiekerige meelopers die een tijdje mee kwamen
doen. De grond was schraal, de kolonisten als agrariërs te
amateuristisch. Er was sprake van financieel wanbeheer en
verduistering door bewoners. 'Wat op Walden komt, zijn
meest schipbreukelingen der maatschappij,' wist Van Ee
den zelf. De pianist Louis Coenen schreef aan zijn ouders
dat er maar vier echte arbeidskrachten waren: 'De overige
zijn jonge meisjes die hun tijd passeeren tusschen een
theetje en koppie koffie en voor de rest de aardbeidjes en
klapbessen in de moestuin opeten, een enkele keer komen
zij op 't hooiveld. Maar dan zijn zij dadelijk zoo vermoeid
dat zij in een minimum van tijd op de grond liggen en
uitrusten.' 't Luie Gat, een nabije sloot, inspireerde dan ook
tot het gevleugelde keervers Waar Allen Luieren, Daar Eet
Niemand; Nochtans Eet Die Luiert Als Wij.'
Tussen de vier echte arbeidskrachten bevond zich pro
minent het echtpaar Van Riet. De verhouding met hen
verliep ook niet altijd effen, blijkens Van Eedens schaarse
vermeldingen. Zaterdag 2 februari 1901 was bijvoorbeeld
'een merkwaardige ongeluksdag', aldus zijn dagboek.
Martha stookte haar badkachel droog en bedierf hem,
het financiële overzicht van het jaar tevoren viel tegen,
er was een anonieme brief gearriveerd met 'vuile taal' en
ook waren er moeilijkheden op de 'krans' (het wekelijkse
overleg in de kolonie) met 'de vrouwen' en Van Riet. Over
de aard van de moeilijkheden wordt de lezer niet geïnfor
meerd. Vier dagen later meldde Van Eeden in het Walden
dagboek dat er op de laatste krans een 'algemeen gesprek'
was geweest over de werkverdeling en de wenselijkheid
om klachten in algemeen overleg te bespreken: 'Willem
van Riet klaagde wat en ik schikte het zoo goed het kon.
De bedoeling is dat ieder graag geheel verantwoordelijk is
voor een bepaalde werksaamheid waarin hij plezier heeft.
Zoo wilde Langelaar liefst geheel voor het vee zorgen en
Willem v. R. voor al 't timmerwerk. Ik herinnerde
er aan dat ieder, naast zijn hoofdwerk waarin hij 't meest
plezier heeft, minder prettig bijwerk moest doen.' Bij een
eerdere gelegenheid had Van Riet al laten weten dat hij
niet 'onder' iemand anders wilde werken. 'Walden drukt,
want het zit vol zorgen over geld, laster en vijandschap
pen,' klaagt het dagboek op 29 mei 1901.
Een eigen huis
De belangrijke rol die de Van Riets als praktische en han
dige 'rechterhanden' in het dagelijks reilen en zeilen van
Walden hadden, resulteerde erin dat Willem in 1900 een
eigen huisje kreeg, betaald met geleend geld van mevrouw
Van Eeden-van Warmelo, de moeder van Frederik. Het
Goese huwelijk op 1 maart van dat jaar zal ook wel te
maken hebben gehad met deze ontwikkeling.
Het Waldendagboek meldt over maart 1901 dat Mary van
Hoogstraten geen boekhoudster meer was; deze taak werd
nu waargenomen door Carry van Hoogstraten, Hendrik
Jan van Steenis én Willem van Riet, die als notulist ook
bijdroeg aan het Waldendagboek. Vermoedelijk was Wil
lem zich in toenemende mate bewust van zijn belangrijke
functies en sloeg hij daarom een meer zelfverzekerde
toon aan op de krans. Het huisje, 'Boschlust' en 'De villa'
geheten, was aan de Nieuwe 's-Gravelandse weg (huidig
nummer 88) voor de Van Riets gebouwd door Walden
architect Willem Bauer.
13
Huwelijksakte Willem van Riet en
Jannetje Meijler. Bron: Zeeuwen
gezocht, zeeuwsarchief.nl
'No
Pa
/-/ Halen «ton
negentien lu>a-.l«nl, zjjn ynir mij AiuMeitwir van ik*u Burgerlijke» Stuud dor gemeente
ti 0 sin het (ijii-nbtmv in het gemeentehui* rcr&chenen
-/ fyl csV Pzzsrt$2X&£.
uud jureti, g^tborca te
wenende t..- fXae^ae^rn. émp&dtcecvX-
^jr NKeaaVav jarige zoon van jaUl/7$azz-rz'ffi-eO/Vc^?Wi/^-iVri{-a--riJZ Va^-da-
na-
tor eenre, en
iv/é-e.
•s&&y-T^i!^fvyxsz--n,y.y~ jaren, gehorun Xa/Xya-ea-
boroeiwonende
£?~CZ--tZr
•ze&tt
tiVat- jarige dochter iXSgvU-Xtf, CrcstszXaVe-x./'esin/
*Uzsrr Jcesu&r&nas -öu Jfcyey£&x£^ Jj>-f
jt s$
pttvrtr&L#-' ter andere zijdo
welki- injj verzoek). bekken. tot de voltrekking van kon voorgenomen huwelijk oyer te gaan.
h.u hehbon zij daartoe aan mij overgelegd de volgende stukken, bestemd om gevoegd te
worden bij hui register ,ler akten van Huwelijken, dat ter griffie van de Arrondisseiuimts-
Tlechtbank moet. worden overgebracht, nis
^£■£^0!é&vzytfp ezdcd*- tsgt/r?. c.£#bi- éc^fó^^z^iryïLrt/}.
rx*&~pd art- aóca Pzartz cVoh. Ptsudaa y
c£aa£c6a aa-rz. otUs>rizzl^n£tJL
ZTtcdck-<£r jj£tL
Van Eeden voor zijn hut op Walden, 1909.
