G^r
GESCHIEDENISLES
Meneer Manshanden,
hoe was het leven in zo'n kamp?
1-Z
u~>
Jasje
De Waarheid
Philips
Afgekeurd
CLvm. Mn.
Tjjty t<anclvn AeA' Jkutf u tt,jkr*en trta&j$e^
CfUtfL c/& &n (Ti^ClnMAfaajqfl
de. <7rufaot/L0)tek ^zle^oüe, ll -tsozfiflzso. t/Je. fjrjyitf/eri Jie/t
&yi
crn^t^t^eAi^obU a Kr <c/zo<g<tse^ >yn<ren:ti rmt&L
Qrz>z<HM>y&> Own <yh»&yt.-Ltfr\/?ij£ iruoess-'t clur Jk?&b
JLaJbri. 'fófa'Zs&fti'Jefa.
■eg*, L
/QVK Jj_ VZWl- lL^
S)^ SCfy
Kom vanavond met verhalen
Hoe de oorlog is verdwenen
En herhaal ze 100 malen
Alle malen zal ik wenen
LEO VROMAN
De lessen maatschappijleer op de Zeeuwse middelbare scholen zijn over
het algemeen geen toonbeeld van orde en rust;
Wanneer Cees Manshanden uit Goes echter als gastdocent optreedt, zitten
zelfs de meest rumoerige leerlingen aandachtig te luisteren. Het verhaal dat
hij vertelt is dan ook niet alledaags. Cees vertelt over zijn eigen ervaringen
met rassendiskriminatie en fascisme; een konfrontatie tussen iemand 'die
het allemaal heeft meegemaakt' en leerlingen, die de Tweede Wereldoorlog
en wat daaraan vooraf ging slechts uit de geschiedenis boeken kennen.
Die konfrontatie is hard nodig nu blijkt dat sommige jongeren erg vatbaar
zijn voor fascistiese opvattingen.
'Zo jongelui', ik wil jullie wat vertellen
over mijn ervaringen met het fascisme;
het fascisme zoals dat vroeger was, maar
ook het fascisme, dat nu helaas steeds
meer aanhangers krijgt'.
Cees Manshanden wordt in 1905 in
Amsterdam geboren. In 1926 komt hij
als stoker tweede klas bij de marine. Zijn
regelmatige verblijven in het toenmalige
Nederlands-Indie opent hem de ogen
voor het imperialisme. Voor de klas
vertelt hij, zijn bril afnemend en de klas
inkijkend: 'Ik ontmoette een inlander,
die vroeg of ik een stukje zeep van hem
wilde kopen. Ik vroeg hem waarom hij
dat geld nodig had; tenslotte was hij een
rang hoger dan ik. Toen bleek echter dat
ik, omdat ik Nederlander was, 2,5 keer
zoveel verdiende als hij'.
In februari 1933 is het krisistijd, ook
voor het marinepersoneel. De harde
politiek van de regering Colijn betekent
bezuinigen, vooral op de lonen.
Mariniers demonstreren in Den Haag
tegen de loonsverlagingen. Tevergeefs.
Een demonstratie in Soerabaja van
inlandse en Nederlandse mariniers
gezamelijk wordt hardhandig
uiteengeslagen. Al snel eskaleert de zaak
Appel wordt geweigerd. 'Ja, jongens en
meisjes, toen werden verschillende
vrienden van mij gearresteerd. Ik moest
onmiddellijk op oefening met de
onderzeebootjager 'Piet Hein'.
En toen brak er muiterij op de '7-
Provinciën' uit. De inlanders en het lager
Nerderlands kader namen het roerover.
De eis was; het ongedaan maken van de
loonsverlagingen. De Nederlandse
regering wilde een waarschuwingsbom
naast de '7-Provinciën' laten vallen. De
bom viel er echter precies op. Toen ik
met de 'Piet Hein' bij de '7-Provinciën'
kwam, namen we 23 doden op ons schip
over, onder wie verschillende
kameraden van mij. Anderen kregen 12
jaar gevangenisstraf.
Deze gebeurtenis maakt een diepe
indruk op Cees Manshanden. Het
scherpt zijn politieke gevoelens. Hij wil
af van het varen en vindt, inmiddels
getrouwd, een baantje op het kantoor
van de marine in Den Helder. In 1936
brengt Cees' zwager hem in kontakt met
de CPH, de Communistische Partij
Holland, de vooroorlogse voorloper
van de CPN. Cees wordt, zoals hij het
zelf zegt, konspiratief lid. Niet officieel
dus, want dat zou zijn onmiddellijke
ontslag bij de marine betekend hebben.
'Jullie kunnen nu van alles in het
openbaar lezen. Ik moest toen
brochures van de CPH lezen achter de
krant. Zelfs thuis deed ik dat.
En dan breekt de Tweede Wereldoorlog
uit Die vijf verschrikkelijke jaren, die
diepe sporen na zullen laten in het leven
van Cees Manshanden, niet in het minst
omdat zijn vrouw de hongerwinter niet
zal overleven.
De leerlingen in de klas schuifelen wat
op hun stoel. Het is hen duidelijk dat die
oude man die voor hen staat, er moeite
mee heeft zijn verhaal te doen. De
wonden zullen nooit helemaal helen. Af
en toe raakt hij wat geëmotioneerd. Hij
kijkt nog even meewarrig naar zijn jasje
dat hij van het koncentratiekamp heeft
overgehouden en dat hij speciaal voor
de leerlingen heeft meegebracht.
Achteraf zal hij ook zeggen dat
oorlogsverhaal maar eens in de paar
dagen te kunnen vertellen. Het kost hem
erg veel energie alle herinneringen
telkens weer opnieuw boven te halen.
Hij vertelt:'Als marinier bracht ik de
eerste maanden in krijgsgevangenschap
door. Op 15 juli 1940 werd ik
vrijgelaten. Voor de CPN was ik van
groot belang. Omdat het niet bekend
was dat ik daarvan lid was, kon ik als
facade voor illegale aktiviteiten dienen.
In oktober 1940 was ik in Amsterdam de
lijfwacht van Paul de Groot, de
partijleider. In 1941 huurde ik een huis
in Hintham bij 's-Hertogenbosch, wat
toen het schuiladres van Paul de Groot
werd. Toen er daarna iemand
gearresteerd werd die het schuiladres
kende, vluchtten wij naar Amsterdam'.
ln Amsterdam komt de stencilmachine
van 'De Waarheid' in het huis van Cees
te staan. Begin 1943 arresteren de
Duitsers echter de jongen, die die
machine naar het huis van Cees heeft
gebracht. Juist voor hij sterft noemt de
jongen Cees naam.In de nacht van 4
februari 1943 wordt Cees Manshanden
van zijn bed gelicht. Hij is te
verbrouwereerd om tegenstand te
bieden. Paul de Groot, die die nacht ook
in zijn huis slaapt, weet langs een
vluchtroute te ontsnappen. Hij zal nooit
gearresteerd worden.
'Februari 1943 was een slechte tijd om
gearresteerd te worden. De Duitsers
waren verbitterd omdat ze juist de slag
om Stalingrad verloren hadden.Het
begin van hun einde. Ik kwam in het
Huis van Bewaring in Arnhem terecht.
Vier keer werd ik total-loss geslagen om
de schuilplaatsen van Paul de Groot te
geven'.
Het enige wat men uit hem krijgt zijn
valse adressen.
Na 6 weken wordt hij doorgestuurd naar
het koncentratiekamp Vught, waar ook
zijn zwager zit, die later door de
Sommige leerlingen komen
Manshanden bedanken.
Cees
Duitsers wordt doodgeschoten. Cees
moet in Vught soldeerbouten monteren
voor Philips. Philips heeft een financiële
afspraak met de SS: de gevangenen
moeten minstens 9 maanden in leven
blijven om voor hen te kunnen werken.
Op 5 september 1944 zijn de Duitsers
in rep en roer. Het gerucht gaat door
Nederland dat de Geallieerden al in
Nederland zijn. Het is Dolle Dinsdag.
Duitsers en NSB-ers vluchten naar
Duitsland. Belangrijke gevangenen
gaan echter mee. Zo ook Cees
Manshanden
Onder doodse stilte vervolgt hij:'Samen
met 87 anderen werd ik in een wagon
gepropt. Zonder eten en met een emmer
water. Diegenen die het overleefden
kwamen na 4 dagen in Sachsenhausen
terecht, het concentratieopleidings
kamp van de SS. Opnieuw werd ik te
werk gesteld, nu voor de Heinckel-
oorlogsvliegtuigenindustrie'. Regelma
tige bombardementen op de fabriek
door de geallieerden alsook het
barbaarse optreden van de SS overleeft
hij.
Een leerlinge steekt de vinger op:
'Meneer Manshanden, hoe was het
leven in zo'n kampT
Cees denkt even na en zegt dan: 'Stel
jezelf nou eens voor dat je 2,5 maand
moet leven in dezelfde kleren, zonder
w.c. en zonder w.c.-papier en zonder je
te kunnen wassen!'. Twee-en-een-
halve-maand zonder w.c.-papier! Het
meisje kijkt wat verschrikt. Twee-en-
een-halve-maand zonder w.c.-papier!!
Ze draait even op haar stoel en slikt een
paar keer.
'Waar was ik gebleven?'.
'Bij Sachsenhausen mijnheer!'
'O ja, Sachsenhausen. Toen de
geallieerden het net rondom de Duitsers
steeds verder sloten en het ook voor de
SS duidelijk werd dat de oorlog voor
hen verloren was, ging de SS zwerven,
op zoek naar nog Duitse gebieden of
wellicht vluchtwegen naar Zuid-
Amerika. Mensen uit koncentratie-
kampen werden op die zwerftochten
meegenomen als gijzelaars.'
Cees Manshanden is een van die
gijzelaars. Eerst gaat het met een wagon
naar Berlijn, waar hij, zittend in de
wagon, een geallieerd bombardement
op het spoorwegemplacement overleeft.
Vervolgens naar Dresden. 'Van daaruit
gingen we te voet verder met 800
gevangenen. In het koncentratiekamp
Theresienstadt liet de SS er 400 achter.
Verder ging de tocht, via Neustadt en
Warnsdorf richting Moravie. In
Langenau tenslotte waren we nog met
123 overgebleven gevangenen. Daar
zagen we witte vlaggen hangen. De
Duitsers hadden zich overgegeven. De
Russen brachten ons naar Praag, waar
we van het Zweedse konsulaat voedsel
en kleding kregen.'
Op 12 juni 1945 is Cees Manshanden
terug in Nederland. Fysiek is voor hem
de oorlog voorbij. Hij probeert weer bij
de marine te komen,wat echter slecht
bevalt. Niet alleen zijn de appèls voor
hem onmogelijk te verdragen, het
herinnert hem teveel aan het
koncentratiekamp, maar ook zijn
politieke ideeen doen hem botsen met de
marine. Zo wordt zijn stellingname
tegen de Nederlandse politiek tegenover
Indonesië niet in dank afgenomen. Als
dan ook nog blijkt dat hij aktief is in de
na de oorlog opgerichte Bond van
Militairen, zeg maar de voorloper van
de VVDM, moet hij voor een
zuiveringskommissie verschijnen en
wordt hij afgekeurd voorde marine. Hij
gaat dan werken op het arbeidsburo in
Amsterdam. Naast zijn werk blijft hij
aktief binnen de organisatie van
oudverzetstrijders, die wil waarschuwen
voor een herlevend fascisme.
'Kijk jongelui, ik heb een tentoonstelling
meegebracht'.
De tentoonstelling 'In het heden ligt het
verleden; in het nu wat worden zal' van
het Verenigd Verzet 1940-1945 wordt
over een aantal tafels uitgespreid. Ook
het fotobladerboek 'Nederland
tolerant?' ligt erbij.
j Cees geeft een toelichting bij de foto' s,
die een overzicht geven van het fascisme
van toen tot nu. Vanzelfsprekend
komen de Centrumpartij en de
buitenlanders aan de orde. Cees:'Ook in
de jaren' 30 kreeg een groep mensen de
schuld van alle ellende. Dat leidde toen
tot de moord op 7 miljoen Joden. Nu
krijgen dan de buitenlanders de schuld,
terwijl wijzelf hen toch binnengehaald
hebben. In feite geven de mensen de
schuld aan de verkeerden. Liggen
ekonomiese krises niet besloten in het
kapitalisme? En moeten we daar dan
niets aan doen?'
De les is voorbij. Sommige leerlingen
komen Cees Manshanden persoonlijk
de hand geven om hem te bedanken.
Anderen zullen hem een brief sturen met
hun reaktie.
En Cees? Hij is moe. Uitgeput. Hij
drinkt nog een kop koffie en vertrekt,
terug naar Goes om nieuwe energie op te
doen voor een volgend schoolbezoek.
TOINE HUIJSMANS
