DË VOLKSSTEM.
'Laster, valsche beschuldigingen. Alles neemt
men te baat om de kracht der volkspartij te breken'
DE
SOCIALISTISCHE
PERS
IN
ZEELAND (3)
s
Eerste Jaargang.
1 April 1888.
No I.
Blad ter eenvoudige bespreking van
maatschappelijke en staatkundige onderwerpen.
BERTCHT.
Vier nummers
Blijde Boodschap
„De Volksstem
STOOM BARGE Dl EN ST.
8
NIEUW ZEELAND
N.a een jaar lang brochures uitgeven, was het op 1
april 1888 zover: het eerste nummer van het
Zeeuwse socialistische blad, 'De Volksstem',
verscheen. Het blad werd uitgegeven door de
Zeeuwse Propagandaclub voor Algemeen Kies-
en Stemrecht. En de ondertitel luidde: 'Blad ter
eenvoudige bespreking van maatschappelijke en
staatkundige vraagstukken'. In het allereerste
'woord vooraf schrijft de redaktie, het tot haar
roeping te achten om de 'wondenplekken in de
maatschappij aan te wijzen en middelen ter
verbetering op te sporen'. Verderop staat
letterlijk: 'Zoo treed de nieuwe strijder voor de
rechten van de arbeidende klasse en de belangen
van den kleinen burger in het strijdperk
Deze aflevering is geheel gewijd aan 'De
Volksstem'.
Jtnaëfr Mnnalai der irtrMfrn
rn iurainf irrkfirrtif 4rr «ual-
kiMHff HfM»n<fn rn tnmérr trran-
dtriat Maalkawllff lonuiarn
ynw tatetliapprlljkf
...trtcMm iljn allca, Mr,
ho. fa «f hm «f kam,
mfb natte «erfcuam- il|n."
Dit blad verschynt den eerste* ('n v^fti't^den
van iedere maand. yj
Stukkeu voor de redactie gelieve ïneïT* 'itiliiïfyjlc vier
dagen te voren in te zenden.
UITGEGEVEN' DOOR
de Keenm ache PropaKSuda-rlub voor
nlgenieen Ut*»- en «tentrecht.
(.1. J. DE R0 0, TE MIDDELBURG).
Het abonnementsgeld bedraagt 0.30 per kvutud
en moet vooruit betaald worden. Afzonderüjk
Pêr""100 ter verspreiding ƒ3.AbonnoMntagèihl voer
het buitenland bjj vooruitbetaling, per kwartaal 0.46.
Alle aftikken voor redactie of adminis
tratie (ook abonnementsgelden), gelieve
belang vau ons volk is, dat 't zijn eigene af
gevaardigden kiest, maar hebben de heilige
overtuiging dat 'teen recht van elk meerder
de grootere bladen, die «trgdea voor algemeen
kies- en stemrecht, het moet den weg buten
voor zjjne oudere zosters. In verband hiermede
'De Volksstem', werd voor toenmalige
begrippen grootscheeps aangepakt. Het
kwam uit in een tamelijk groot formaat, iets
kleiner dan Nieuw Zeeland nu, alleen
bestond het uit maar vier paginas. Maar die
omvang hadden de kranten toen in het
algemeen. 'De Volksstem' kwam elke eerste
en vijftiende van de maand uit en kostte in de
losse verkoop vier centen. Wie een abonne
ment nam, betaalde 30 cent per kwartaal.
Ter vergelijking: het dagblad de 'De
Middelburgsche Courant' kostte resp. 5 cent
en 2 gulden. De 'Vlissingsche Courant', die
maar drie keer per week verscheen, kostte 1
gulden in abonnement en tien cent per los
nummer. 'De Volksstem' was dus niet erg
duur, alleen het blad van Domela Nieuwen-
huis was veel goedkoper: 'Recht voor Allen'
kostte 2 cent in de losse verkoop. Dat was
echter een krant waar intensief mee werd
gekolporteerd.
Vaak veroorzaakten de kolporteurs in Amster
dam en Den Haag opstootjes. Dergelijke
methoden konden de mensen van De Volksstem
haast niet toepassen. Misschien was er een
mogelijkheid in Middelburg en Vlissingen, maar
een regelmatig bezoek aan de dorpen was met de
toenmalige middelen van verkeer haast niet
mogelijk. Het blad moest het dus vooral van de
abonnees hebben. En dan kon 30 cent in het
kwartaal voor arbeiders op het platteland, waar
de lonen ongeveer een derde lager lagen dan in de
steden, toch nog vrij veel zijn.
Daarom werd er meteen bij bevriende bladen Het
Groninger Weekblad, en Recht voor Allen op
aangedrongen in den lande reklame te maken
voor het nieuwe blad. Veel sukses hadden deze
pogingen niet, want al na anderhalve maand
moest de redaktie aankondigen dat het blad per 1
juni 1888 zou verdwijnen als er niet gauw meer
steun kwam.
Op hoeveel abonnees konden de Zeeuwen dan in
de eigen provincie rekenen? Zeker een aantal dat
groeide, zo bleek op de eerste jaarvergadering
van de Propagandaclub (4-3-88). Vooral aan de
'overkant', in Hoek en Zaamslag, werd gepro
beerd een nieuwe afdeling van de Bond voor
Algemeen Kies- en Stemrecht op te richten. Maar
voorshands had men als zekere afnemers de 28
leden van de Propagandaclub (die over heel
Zeeland verspreid woonden, en de 42 leden van
de afdeling Terneuzen van de BAKS. Daar
moeten we dan de leden van de Vlissingse
afdeling van de IJzer- en Metaalbewerkersbond 1
bijtellen. Die bond was namelijk niet een
vakbond zoals we nu kennen, maar ze
kombineerde ekonomische nog met allerlei
politieke eisen. Vooral in de nachtploeg op de
Schelde had deze aanhang en als we afgaan op het
aantal aanwezigen tijdens een gezellige bijeen
komst van de afdeling en op de bedragen die
doorgaans als steun voor andere arbeiders
werden bijeengebracht, dan moet deze afdeling
niet al te klein zijn geweest. Minstens 60 leden,
maar misschien tussen de 80 en 100 leden. Voor
De Volksstem betekende dat: 170 abonnees.
Een jaar later was dit aantal mogelijke abonnees
waarschijnlijke niet erg gestegen, al waren er
meer afdelingen van de Bond voor Algemeen
Kies- en Stemrecht in Zeeland gekomen: Biervliet
met 18 leden. Middelburg met 17, Terneuzen nu
met 22 leden, Zaamslag met 20. De in Zeeland
verspreide leden van de Propagandaclub telden
nog steeds 28 man. In totaal dus 105. Voeg
daarbij de Vlissingers, waarschijnlijk nog wat in
aanhang toegenomen, en je hebt onvoldoende
mensen om De Volksstem draaiende te houden.
Pas bij 400 draaide het blad namelijk rond,
herinnerde Christiaan Cornelissen zich in 1908.
Zo moeilijk was het om lezers van het blad te
winnen en als het dan toch zo 'n jaar is blijven
uitkomen, ligt dat aan het feit dat er steun kwam
vaji buiten Zeeland. Zo stak BAKS meteen 10
gulden toe. Domela Nieuwenhuis leende ook
geld. In augustus 1889 was Mieremet nog bezig
met de maandelijks afbetalingen van het geleende
bedrag. Misschien is er ook geld gekomen van
rijkere Zeeuwse voorstanders van algemeen
kiesrecht. De vroegere Goese leraar P.C.F.
Frowein, stuurde ook grotere bedragen uit zijn
nieuwe woonplaats, Sneek.
Werd De Volksstem dan zo slecht geredigeerd?
Er wordt wel eens gezegd dat het een simpel
blaadje was, maar dat is niet juist. 'Het blad ziet
er goed uit,' oordeelde het Groninger Weekblad
en dat was niet alleen maar een reklamepraatje,
want het kon de vergelijking met andere
arbeidersblaadjes best doorstaan.
Er zijn maar vier nummers van De Volksstem
bewaard gebleven, maar met behulp van andere
berichten kun je toch wel een aardig beeld van de
ontwikkeling van het blad krijgen. Wie de
redaktie in handen had, werd niet gezegd. Het
verscheen voor kollektieve verantwoordelijkheid
van de Propagandaclub. De administratie werd
aanvankelijk gevoerd door J.J. de Roo in
Middelburg. Dat was iemand die al in de tijden
van P.A. Janssen aktief was. Hij was 'schrijver'
van beroep, een man dus die op een kantoor
werkte. Misschien vulde hij een deel van de
kolommen van De Volksstem, maar de redaktie
was toch vooral in handen van F.P. Oudens in
Arnemuiden. Er verschenen ook stukken van
A.J. Lansen uit Terneuzen. Niemand onderte
kende echter iets, dus het is moeilijk vast te stellen
wat van wie is. Je moet er de stijl van de mogelijke
schrijvers voor kennen.
Vooral de hoofdartikelen en de berichten over
Zeeland waren voor de werking van het blad
belangrijk. Daardoor werden heersende kringen
ook vrij snel verontrust. Zo lokte al meteen het
eerste nummer een minzame raad van de
Middelburgsche Courant uit. Al was het blad 'in
een behaaglijk kleed gestoken,' 'de redactie
wachte zich echter voor overdrijving en scherme
niet te veel met woorden' en daar viel
hoofdredakteur Joh. L. v.d. Pauwert over een
berichtje uit Westkapelle. Vanwege een storm
had een Vlissingse loodskotter de haven van
Vlissingen niet kunnen binnenlopen, stond er, en
landde men bij Westkapelle om eten te kopen:
'De eerste woning, waar men binnentrad, bood
een hartverscheurend schouwspel aan. Op een
handvol stroo lag eene vrouw te worstelen met
den hongerdood, terwijl haar man moedeloos r
met de hand onder het hoofd nabij haar legerstee
gezeten was. De bemanning der loodskotter
snelde om hulp, doch toen deze naderde was de
ongelukkige reeds overleden, de man werd
slechts met veel moeite van een anders wissen
dood gered.
Oudens knoopte er de opmerking aan vast dat de
armoede in Nederland ten top gestegen was en
dat er gauw drastische maatregelen genomen
dienden te worden wilde men voorkomen dat het
tot een revolutie kwam. Dat vond Van der
Pauwert een wel wat erg voorbarige konklusie,
want het ging toch maar om één enkel geval.
Vaak waren de armen ook te trots hun armoede
te vertonen. En dan: krepeergevallen zouden er
altijd blijven, want een volmaakte maatschappij
was niet mogelijk. Duizenden zochten al
oplossingen voor dit probleem en zou nu net De
Volksstem de steen der wijzen hebben gevonden?
Nee, maar dan moest ze ook niet zo hoog van de
toren blazen; 'zij zal door een kalmer, practischer
toon de volkszaak, die zij voorstaat, beter dienen
dan op zulk eene wijze.' 'Met holle theorieën
komt men niet ver, maar wel met duidelijk
aangegeven middelen en vooral met aanwijzin
gen hoe deze kunnen en moeten toegepast
worden.
Oudens' temperament stuurde hem evenwel juist
de andere kant op. In het tweede nummer van De
Volksstem trok hij fel van leer tegen de
Middelburgsche en toen deze geen woord van
haar kommentaar terugnam, noemde hij de krant
'de pleitbezorgster van het kapitaal in deze
provincie.' Daarmee had Oudens het voorgoed
verbruid: 'Met iemand tepolemiseeren, die zulke
aardigheden verkoopt, is ons te machtig; hem
gunnen wij gaarne het laatste woord', om verder
over De Volksstem te zwijgen als het graf.
Intussen kreeg dit berichtje over Westkapelle nog
heel onaangenaam gevolg. Ook vroeger hadden
schrikbarende berichten over de armoede in
Westkapelle wel eens de pers gehaald, maar nu
vond de burgemeester toch dat ze te gortig
werden. De loodsschipper, Jan van Hoepen, was
niet alleen het dorp ingelopen om proviand te
i p iV iiiii
TOONEEL VOORSTELLING
OM ATOOM T» 8 cm (pnei*,)
Eatr* toot mm HEER 20 mt. met DAME 3"
«at Tot iloitiac Wt Miaooa da aBoo,,
BAL.
Gfodurend» 2?aa*chdagen
A. GABRIÊLSK,
•Eoodmeht".
Loon
rrii» por TWArtAAl f aUM.bÏToon>itUtAi,M.
teu obooooort «<cb bf
J. J. DE ROO,
Tmrfkmdt H 178, MIDDELBURG.
I MolAogl
Vpo MHétlbm'f: tm. l.iOt, g.—«.Hf, io._ If Ma*
11—weiAA 1* 1 40* «.AO gjr -*
halen -dat deden anderen ook wel- maar hij had
intussen ook brochures met de blijde boodschap
van het socialisme verdeeld. Dat soort ideeën
sloegen bij de dijkwerkers wel aan en daar was de
burgemeester minder mee ingenomen. Hij
maakte daarom rapport op aan de minister en
Van Hoepen werd onmiddellijk ontslagen tot
grote ontsteltenis van zijn kameraden, want van
Hoepen had een goede naam. Hij was al eens
meegeweest met de Willem Barentsz naar de
Noordelijke IJszee. Verder had hij net als zijn
vader en broers enkele drenkelingen het leven
gered. Verontwaardiging alom in Vlissingen. Het
kwam zelfs tot kamervragen van Domela
Nieuwenhuis, net in het voorjaar als eerste
socialist in het parlement gekozen. Maar het
mocht allemaal niet baten. Met geldelijke steun
van de inspekteur van het loodswezen, J.
Spanjaard, die ook met het geval in zijn maag zat,
begon Van Hoepen een winkeltje. Later dreef hij
een café in de Bakkersgang in Vlissingen. Daar
vergaderden de socialisten wel eens.
Zo had 'De Volksstem' zijn eerste slachtoffer te
betreuren. Een tweede volgde spoedig. Eind juli
moest De Roo de administratie neerleggen.
Samen met A.M. Hollebrands, de wagenmaker,
en J.M. de Ridder, een timmermansknecht, had
hij in mei de afdeling van de Bond voor Algemeen
Kies- en Stemrecht weer nieuw leven ingeblazen
en nu begon de tegenstand tegen de stijders voor
algemeen kiesrecht toe te nemen.
'In Zeelandschreef Recht voor Allen op 1
augustus 1888, voeren onze vrienden een
hardnekkigen strijd. De tegenstanders der
nieuwe leer trachten in het geheim het reeds voor
hen verloren terrein weder terug te winnen, dat
hun gaandeweg door de onzen ontnomen werd.
Invloed van familieleden, dwang van werkgevers,
laster, valsche, ongemotiveerde beschuldigen,
alles neemt men te baat om de kracht der
volkspartij te breken en intusschen worden hare
gelederen steeds versterkt.De Roo moest onder
deze druk het veld ruimen en werd afgelost door
Lodewijk Mieremet uit Vlissingen. Men was
vastbesloten zich niet uit het veld te laten slaan.
Een van de strijdmiddelen was het maken van
speciale nummers. Zo was nummer 6 helemaal
gewijd aan de propaganda voor het algemeen
stemrecht met een hoofdartikel van 'Androcles'
(Oudens). Van dat nummer werden er ongetwij
feld veel meer dan 400 afgedrukt. Nummer 12 van
15 september 1888 was op de landbouwers
gericht en behandelde de vraag 'Hoe tot
beterschap te geraken?'
Maar met al die inspanningen, waarbij nog
kwamen diverse propagandavergaderingen,
vooral in Zeeuwsch-Vlaanderen, Middelburg en
Vlissingen, groeide het blad niet. Daarom moet
de Propagandaclub besloten hebben om als
laatste redmiddel het karakter ervan te verande
ren. Als het minder lokaal van aard werd en meer
een algemeen propagandablad, kon men ook op
meer abonnees buiten Zeeland rekenen. Vanaf 1
januari 1889 ging die verandering in en
tegelijkertijd werd het formaat nog vergroot.
Maar ook dat mocht niet baten: het eind van de
maand verscheen het laatste nummer van het
eerste socialistische blad dat in Zeeland werd
gemaakt.
BERT ALTENA