DË VOLKSSTEM. 'Laster, valsche beschuldigingen. Alles neemt men te baat om de kracht der volkspartij te breken' DE SOCIALISTISCHE PERS IN ZEELAND (3) s Eerste Jaargang. 1 April 1888. No I. Blad ter eenvoudige bespreking van maatschappelijke en staatkundige onderwerpen. BERTCHT. Vier nummers Blijde Boodschap „De Volksstem STOOM BARGE Dl EN ST. 8 NIEUW ZEELAND N.a een jaar lang brochures uitgeven, was het op 1 april 1888 zover: het eerste nummer van het Zeeuwse socialistische blad, 'De Volksstem', verscheen. Het blad werd uitgegeven door de Zeeuwse Propagandaclub voor Algemeen Kies- en Stemrecht. En de ondertitel luidde: 'Blad ter eenvoudige bespreking van maatschappelijke en staatkundige vraagstukken'. In het allereerste 'woord vooraf schrijft de redaktie, het tot haar roeping te achten om de 'wondenplekken in de maatschappij aan te wijzen en middelen ter verbetering op te sporen'. Verderop staat letterlijk: 'Zoo treed de nieuwe strijder voor de rechten van de arbeidende klasse en de belangen van den kleinen burger in het strijdperk Deze aflevering is geheel gewijd aan 'De Volksstem'. Jtnaëfr Mnnalai der irtrMfrn rn iurainf irrkfirrtif 4rr «ual- kiMHff HfM»n<fn rn tnmérr trran- dtriat Maalkawllff lonuiarn ynw tatetliapprlljkf ...trtcMm iljn allca, Mr, ho. fa «f hm «f kam, mfb natte «erfcuam- il|n." Dit blad verschynt den eerste* ('n v^fti't^den van iedere maand. yj Stukkeu voor de redactie gelieve ïneïT* 'itiliiïfyjlc vier dagen te voren in te zenden. UITGEGEVEN' DOOR de Keenm ache PropaKSuda-rlub voor nlgenieen Ut*»- en «tentrecht. (.1. J. DE R0 0, TE MIDDELBURG). Het abonnementsgeld bedraagt 0.30 per kvutud en moet vooruit betaald worden. Afzonderüjk Pêr""100 ter verspreiding ƒ3.AbonnoMntagèihl voer het buitenland bjj vooruitbetaling, per kwartaal 0.46. Alle aftikken voor redactie of adminis tratie (ook abonnementsgelden), gelieve belang vau ons volk is, dat 't zijn eigene af gevaardigden kiest, maar hebben de heilige overtuiging dat 'teen recht van elk meerder de grootere bladen, die «trgdea voor algemeen kies- en stemrecht, het moet den weg buten voor zjjne oudere zosters. In verband hiermede 'De Volksstem', werd voor toenmalige begrippen grootscheeps aangepakt. Het kwam uit in een tamelijk groot formaat, iets kleiner dan Nieuw Zeeland nu, alleen bestond het uit maar vier paginas. Maar die omvang hadden de kranten toen in het algemeen. 'De Volksstem' kwam elke eerste en vijftiende van de maand uit en kostte in de losse verkoop vier centen. Wie een abonne ment nam, betaalde 30 cent per kwartaal. Ter vergelijking: het dagblad de 'De Middelburgsche Courant' kostte resp. 5 cent en 2 gulden. De 'Vlissingsche Courant', die maar drie keer per week verscheen, kostte 1 gulden in abonnement en tien cent per los nummer. 'De Volksstem' was dus niet erg duur, alleen het blad van Domela Nieuwen- huis was veel goedkoper: 'Recht voor Allen' kostte 2 cent in de losse verkoop. Dat was echter een krant waar intensief mee werd gekolporteerd. Vaak veroorzaakten de kolporteurs in Amster dam en Den Haag opstootjes. Dergelijke methoden konden de mensen van De Volksstem haast niet toepassen. Misschien was er een mogelijkheid in Middelburg en Vlissingen, maar een regelmatig bezoek aan de dorpen was met de toenmalige middelen van verkeer haast niet mogelijk. Het blad moest het dus vooral van de abonnees hebben. En dan kon 30 cent in het kwartaal voor arbeiders op het platteland, waar de lonen ongeveer een derde lager lagen dan in de steden, toch nog vrij veel zijn. Daarom werd er meteen bij bevriende bladen Het Groninger Weekblad, en Recht voor Allen op aangedrongen in den lande reklame te maken voor het nieuwe blad. Veel sukses hadden deze pogingen niet, want al na anderhalve maand moest de redaktie aankondigen dat het blad per 1 juni 1888 zou verdwijnen als er niet gauw meer steun kwam. Op hoeveel abonnees konden de Zeeuwen dan in de eigen provincie rekenen? Zeker een aantal dat groeide, zo bleek op de eerste jaarvergadering van de Propagandaclub (4-3-88). Vooral aan de 'overkant', in Hoek en Zaamslag, werd gepro beerd een nieuwe afdeling van de Bond voor Algemeen Kies- en Stemrecht op te richten. Maar voorshands had men als zekere afnemers de 28 leden van de Propagandaclub (die over heel Zeeland verspreid woonden, en de 42 leden van de afdeling Terneuzen van de BAKS. Daar moeten we dan de leden van de Vlissingse afdeling van de IJzer- en Metaalbewerkersbond 1 bijtellen. Die bond was namelijk niet een vakbond zoals we nu kennen, maar ze kombineerde ekonomische nog met allerlei politieke eisen. Vooral in de nachtploeg op de Schelde had deze aanhang en als we afgaan op het aantal aanwezigen tijdens een gezellige bijeen komst van de afdeling en op de bedragen die doorgaans als steun voor andere arbeiders werden bijeengebracht, dan moet deze afdeling niet al te klein zijn geweest. Minstens 60 leden, maar misschien tussen de 80 en 100 leden. Voor De Volksstem betekende dat: 170 abonnees. Een jaar later was dit aantal mogelijke abonnees waarschijnlijke niet erg gestegen, al waren er meer afdelingen van de Bond voor Algemeen Kies- en Stemrecht in Zeeland gekomen: Biervliet met 18 leden. Middelburg met 17, Terneuzen nu met 22 leden, Zaamslag met 20. De in Zeeland verspreide leden van de Propagandaclub telden nog steeds 28 man. In totaal dus 105. Voeg daarbij de Vlissingers, waarschijnlijk nog wat in aanhang toegenomen, en je hebt onvoldoende mensen om De Volksstem draaiende te houden. Pas bij 400 draaide het blad namelijk rond, herinnerde Christiaan Cornelissen zich in 1908. Zo moeilijk was het om lezers van het blad te winnen en als het dan toch zo 'n jaar is blijven uitkomen, ligt dat aan het feit dat er steun kwam vaji buiten Zeeland. Zo stak BAKS meteen 10 gulden toe. Domela Nieuwenhuis leende ook geld. In augustus 1889 was Mieremet nog bezig met de maandelijks afbetalingen van het geleende bedrag. Misschien is er ook geld gekomen van rijkere Zeeuwse voorstanders van algemeen kiesrecht. De vroegere Goese leraar P.C.F. Frowein, stuurde ook grotere bedragen uit zijn nieuwe woonplaats, Sneek. Werd De Volksstem dan zo slecht geredigeerd? Er wordt wel eens gezegd dat het een simpel blaadje was, maar dat is niet juist. 'Het blad ziet er goed uit,' oordeelde het Groninger Weekblad en dat was niet alleen maar een reklamepraatje, want het kon de vergelijking met andere arbeidersblaadjes best doorstaan. Er zijn maar vier nummers van De Volksstem bewaard gebleven, maar met behulp van andere berichten kun je toch wel een aardig beeld van de ontwikkeling van het blad krijgen. Wie de redaktie in handen had, werd niet gezegd. Het verscheen voor kollektieve verantwoordelijkheid van de Propagandaclub. De administratie werd aanvankelijk gevoerd door J.J. de Roo in Middelburg. Dat was iemand die al in de tijden van P.A. Janssen aktief was. Hij was 'schrijver' van beroep, een man dus die op een kantoor werkte. Misschien vulde hij een deel van de kolommen van De Volksstem, maar de redaktie was toch vooral in handen van F.P. Oudens in Arnemuiden. Er verschenen ook stukken van A.J. Lansen uit Terneuzen. Niemand onderte kende echter iets, dus het is moeilijk vast te stellen wat van wie is. Je moet er de stijl van de mogelijke schrijvers voor kennen. Vooral de hoofdartikelen en de berichten over Zeeland waren voor de werking van het blad belangrijk. Daardoor werden heersende kringen ook vrij snel verontrust. Zo lokte al meteen het eerste nummer een minzame raad van de Middelburgsche Courant uit. Al was het blad 'in een behaaglijk kleed gestoken,' 'de redactie wachte zich echter voor overdrijving en scherme niet te veel met woorden' en daar viel hoofdredakteur Joh. L. v.d. Pauwert over een berichtje uit Westkapelle. Vanwege een storm had een Vlissingse loodskotter de haven van Vlissingen niet kunnen binnenlopen, stond er, en landde men bij Westkapelle om eten te kopen: 'De eerste woning, waar men binnentrad, bood een hartverscheurend schouwspel aan. Op een handvol stroo lag eene vrouw te worstelen met den hongerdood, terwijl haar man moedeloos r met de hand onder het hoofd nabij haar legerstee gezeten was. De bemanning der loodskotter snelde om hulp, doch toen deze naderde was de ongelukkige reeds overleden, de man werd slechts met veel moeite van een anders wissen dood gered. Oudens knoopte er de opmerking aan vast dat de armoede in Nederland ten top gestegen was en dat er gauw drastische maatregelen genomen dienden te worden wilde men voorkomen dat het tot een revolutie kwam. Dat vond Van der Pauwert een wel wat erg voorbarige konklusie, want het ging toch maar om één enkel geval. Vaak waren de armen ook te trots hun armoede te vertonen. En dan: krepeergevallen zouden er altijd blijven, want een volmaakte maatschappij was niet mogelijk. Duizenden zochten al oplossingen voor dit probleem en zou nu net De Volksstem de steen der wijzen hebben gevonden? Nee, maar dan moest ze ook niet zo hoog van de toren blazen; 'zij zal door een kalmer, practischer toon de volkszaak, die zij voorstaat, beter dienen dan op zulk eene wijze.' 'Met holle theorieën komt men niet ver, maar wel met duidelijk aangegeven middelen en vooral met aanwijzin gen hoe deze kunnen en moeten toegepast worden. Oudens' temperament stuurde hem evenwel juist de andere kant op. In het tweede nummer van De Volksstem trok hij fel van leer tegen de Middelburgsche en toen deze geen woord van haar kommentaar terugnam, noemde hij de krant 'de pleitbezorgster van het kapitaal in deze provincie.' Daarmee had Oudens het voorgoed verbruid: 'Met iemand tepolemiseeren, die zulke aardigheden verkoopt, is ons te machtig; hem gunnen wij gaarne het laatste woord', om verder over De Volksstem te zwijgen als het graf. Intussen kreeg dit berichtje over Westkapelle nog heel onaangenaam gevolg. Ook vroeger hadden schrikbarende berichten over de armoede in Westkapelle wel eens de pers gehaald, maar nu vond de burgemeester toch dat ze te gortig werden. De loodsschipper, Jan van Hoepen, was niet alleen het dorp ingelopen om proviand te i p iV iiiii TOONEEL VOORSTELLING OM ATOOM T» 8 cm (pnei*,) Eatr* toot mm HEER 20 mt. met DAME 3" «at Tot iloitiac Wt Miaooa da aBoo,, BAL. Gfodurend» 2?aa*chdagen A. GABRIÊLSK, •Eoodmeht". Loon rrii» por TWArtAAl f aUM.bÏToon>itUtAi,M. teu obooooort «<cb bf J. J. DE ROO, Tmrfkmdt H 178, MIDDELBURG. I MolAogl Vpo MHétlbm'f: tm. l.iOt, g.—«.Hf, io._ If Ma* 11—weiAA 1* 1 40* «.AO gjr -* halen -dat deden anderen ook wel- maar hij had intussen ook brochures met de blijde boodschap van het socialisme verdeeld. Dat soort ideeën sloegen bij de dijkwerkers wel aan en daar was de burgemeester minder mee ingenomen. Hij maakte daarom rapport op aan de minister en Van Hoepen werd onmiddellijk ontslagen tot grote ontsteltenis van zijn kameraden, want van Hoepen had een goede naam. Hij was al eens meegeweest met de Willem Barentsz naar de Noordelijke IJszee. Verder had hij net als zijn vader en broers enkele drenkelingen het leven gered. Verontwaardiging alom in Vlissingen. Het kwam zelfs tot kamervragen van Domela Nieuwenhuis, net in het voorjaar als eerste socialist in het parlement gekozen. Maar het mocht allemaal niet baten. Met geldelijke steun van de inspekteur van het loodswezen, J. Spanjaard, die ook met het geval in zijn maag zat, begon Van Hoepen een winkeltje. Later dreef hij een café in de Bakkersgang in Vlissingen. Daar vergaderden de socialisten wel eens. Zo had 'De Volksstem' zijn eerste slachtoffer te betreuren. Een tweede volgde spoedig. Eind juli moest De Roo de administratie neerleggen. Samen met A.M. Hollebrands, de wagenmaker, en J.M. de Ridder, een timmermansknecht, had hij in mei de afdeling van de Bond voor Algemeen Kies- en Stemrecht weer nieuw leven ingeblazen en nu begon de tegenstand tegen de stijders voor algemeen kiesrecht toe te nemen. 'In Zeelandschreef Recht voor Allen op 1 augustus 1888, voeren onze vrienden een hardnekkigen strijd. De tegenstanders der nieuwe leer trachten in het geheim het reeds voor hen verloren terrein weder terug te winnen, dat hun gaandeweg door de onzen ontnomen werd. Invloed van familieleden, dwang van werkgevers, laster, valsche, ongemotiveerde beschuldigen, alles neemt men te baat om de kracht der volkspartij te breken en intusschen worden hare gelederen steeds versterkt.De Roo moest onder deze druk het veld ruimen en werd afgelost door Lodewijk Mieremet uit Vlissingen. Men was vastbesloten zich niet uit het veld te laten slaan. Een van de strijdmiddelen was het maken van speciale nummers. Zo was nummer 6 helemaal gewijd aan de propaganda voor het algemeen stemrecht met een hoofdartikel van 'Androcles' (Oudens). Van dat nummer werden er ongetwij feld veel meer dan 400 afgedrukt. Nummer 12 van 15 september 1888 was op de landbouwers gericht en behandelde de vraag 'Hoe tot beterschap te geraken?' Maar met al die inspanningen, waarbij nog kwamen diverse propagandavergaderingen, vooral in Zeeuwsch-Vlaanderen, Middelburg en Vlissingen, groeide het blad niet. Daarom moet de Propagandaclub besloten hebben om als laatste redmiddel het karakter ervan te verande ren. Als het minder lokaal van aard werd en meer een algemeen propagandablad, kon men ook op meer abonnees buiten Zeeland rekenen. Vanaf 1 januari 1889 ging die verandering in en tegelijkertijd werd het formaat nog vergroot. Maar ook dat mocht niet baten: het eind van de maand verscheen het laatste nummer van het eerste socialistische blad dat in Zeeland werd gemaakt. BERT ALTENA

Tijdschriftenbank Zeeland

Nieuw Zeeland | 1984 | | pagina 8