'Lamlendige poetszakken, met monden
als stalpoorten, maar ze willen alles zoetsappig.'
DE
SOCIALISTISCHE
PERS
IN
ZEELAND (5)
6
Licht en Waarheid
Allo jongens
Feminisme
Ter droevige nagedachtenis
Gezelliga Samenkomst
Roode Nemesis
Coup
NIEUW ZEELAND
Eind januari 1889 werd het eerste Zeeuwse
socialistische blad, 'De Volksstem' opgedoekt.
Het duurde echter maar een paar maanden of er
verscheen een nieuw propaganda-blad. 'Licht en
Waarheid' was de naam en een dame met toorts
plus half ontblote boezem sierde de kop. Niet
alleen het formaat was anders dan De Volksstem,
ook de inhoud: want informatie over Zeeuwse
toestanden werden niet vermeld in dit blad.
Desalniettemin kende Licht en Waarheid een
turbulente ontwikkeling.
Daarover gaat deze vijfde aflevering van onze
serie.
Waarheid en recht
vaardigheid ook tejjer -
over een tegenstander ja
de eerste plicht van den
man.
Ferd. Las?allc.
Het onderwijs der
armen is door de regee
ringen verwaarloosd.
Prijs per 3 maanden: Ï.0.2J
franco per post.
Uitgever
L. Mieremet te Vlissingen
Dit biad verschijnt eiken
Zaterdag - avond.
De opheffing van het blad De Volksstem
was het gevolg van een strategische wending
in de richting van het antiparlementarisme.
Maar de Zeeuwse Propagandaclub was nu
een belangrijk propagandamiddel kwijt. Die
propaganda werd extra moeilijk, wanneer
vergaderingen werden verhinderd, zoals in
Middelburg. 'Och, daar hadden de liberale
kwakzalvers wel voor gezorgddat daar
voor ons geen zaal te bekomen was', schreef
Zeeleeuw in Recht voor Allen van 28/29
april 1889. Zoiets was een week eerder ook
in Kruiningen gebeurd en in Hoofdplaat had
de politie een arbeider die socialistische
brochures verspreidde, onder druk gezet.
Het was logisch dat men probeerde een nieuw
blad op te richten. Dan konden de mensen per
post bereikt worden. Recht voor Allen kondigde
op 21/22 april het blaadje aan: 'Licht en
Waarheid' zou het heten. Het zou heel goedkoop
zijn, 20 cent per kwartaal. Losse nummers voor
Middelburgen Vlissingen 1 cent, andere plaatsen
2 cent. Het zou geen nieuwsblad worden maar
enkel politieke, maatschappelijke en weten
schappelijke onderwerpen bespreken.
Oudens moet buiten de voorbereidingen geble
ven zijn, want een week later kwam Zeeleeuw in
Recht voor Allen vertellen dat een blad in de
provincie, lokaal gericht moet zijn, wil het succes
hebben. Verdwijnen zou er deze keer echter niet
bij zijn, antwoordde uitgever Lodewijk Miere
met, want Licht en Waarheid zou op een eigen
pers gedrukt worden!
Hoe kwam de Propagandaclub aan geld voor een
drukpers? Het is niet bekend hoe duur die pers
was. Een vermogen zal er niet aan besteed zijn,
maar voor de arbeiders altijd nog een heel
bedrag. Mieremet schreef dat de aanschaf
'moeiten en uitgaven' genoeg kostte. Hij en nog
een Vlissinger moesten leningen afsluiten. Ook
rijke geestverwanten uit Middelburg (De Witt
Hamer, Henriëtte v.d. Meij en F.M. Wibaut)
zorgden waarschijnlijk voor geld. Hun rol was in
deze jaren niet veel groter dan die van financier.
Ik schat dat Wibaut, mededirekteur van een
Middelburgse houthandel niet voor 1891 mee
ging draaien in de Zeeuwsche Propagandaclub.
En ook toen is zijn rol niet groot geweest.
Het eerste nummer van Licht en Waarheid
verscheen op 18 mei 1889. Een klein blaadje,
bijna half zo groot als De Volksstem. Keurig
gedrukt, maar saai gelayout en niet echt pakkend
geschreven. Het bevatte ter opening het eerste
van twee artikelen over 'De ontwikkeling der
arbeidende klasse', ongetwijfeld van de hand van
Cornelissen. Een nieuwsblad werd het inderdaad
niet. Een enkele keer kwamen er wel eens
oproepen in voor, bv. om niet alleen in de winter,
wanneer de vrije avonden langer waren,
propaganda te maken maar ook in de zomer er op
uit te trekken: 'Men neemt een pak liederen en
geschriften (kosteloos te verkrijgen) onder den I
arm en dan, allo jongens, welgemoed den boer
op. In de fraaie streken van Zeeland is zo 'n
uitstapje dubbel aangenaam. Dat beurt wat op in
dezen slechte tijd' (617/89). Organisatorisch
zweefden dergelijke oproepen echter in de lucht.
Dat remde de opkomst van het socialisme in
Zeeland.
Via een vragenbus probeerde de redaktie beter
kontakt met de lezers te krijgen. Allerlei vragen
(vooral naar aanleiding van een serie waarin het
Christendom met het Boeddhisme vergeleken
werd) daarin gesteld, werden door de redaktie op
een bevattelijke manier beantwoord. Alleen L. te
E. die zich afvroeg waar God was voor hij met de
schepping begon, werd verwezen naar Job 38:7,
waar het over 'de zonen Gods' gaat. Hij moest het
hen maar eens vragen. Later werd er ook een
rubriek wetenschappelijke wetenswaardigheden
geopend, waarin o.m. werd uiteengezet hoe groot
de wereld was.
Het belangrijkste waren natuurlijk de hoofdarti
kelen. Ze verschenen vaak in serievorm. Een
groot aantal van deze grotere artikelen kwam van
Christiaan Cornelissen, meestal onder de schuil
naam Clemens, 'de naam, welken 17 pausen
gedragen hebben, te beginnen met Clemens
Romanus, de eerste bisschop van Rome.
Waarschijnlijk was dit een grapje van hem,
overdadig geestig was hij niet. Het was een naam
met een betekenis: Clemens stond voor de
genadige, de zachtaardige. Als kontrast zette hij
die naam onder een artikelenserie die eindigde
met de vaststelling dat de socialisten werden
uitgemaakt voor: 'schobbers, dronkaards,
schoeljes, dieven, opruiers, kanalje en dergelijke
zaken meer.'
In deze jaren kwam in Nederland een diskussie op
gang over de verhouding feminisme socialisme en
over de vraag hoe de socialisten tegenover de
eisen van de vrouw moesten staan. In een artikel,
dat vrijwel zeker van Cornelissen is, benadrukte
hij dat in het algemeen vrouwen het nog zwaarder
hadden dan mannen. De vrouw van de
fabrieksarbeider was er het ongelukkigst aan toè.
Haar man kon nog een paar uur slapen, maar
'dan spoken zijn vrouw nog door de gedachte:
betaling van schulden, een ledige broodkast,
kinderen, die geen hemd aan het lijf hebben, en
Boven: F. M. Wibaut
Onder: Vragenbus uit Licht en Waarheid
VRAGENBUS
"V r. 3 L. te E. Volgens het bijbelverhaal schiep God hemel en aarde uit niets;
maar waar was God dan voor hij met scheppen begon 1
-J£co
Druk-
i ten
«*d«
u
vu het (OldMU it erven vu Z. U. dra
koning enz. rat
voor de leden met kunne vrouwen vu de
Aftrallajrna UOOXL1UU ea TI1I-
inon op ZONDAG je NOVEMBER.
avond* S uur. Zaal Wed. SCHEIBLER,
Badhuisweg te VlLMdng-en.
-t-W
T
'«f1
(Dit
Een advertentie uit Recht voor Allen, 27
november 1890.
een doosje in den hoek van haar naaikistje,
gevuld met lombardbriefjes.' Geen wonder dat
arbeidersvrouwen vroeg oud waren. Socialisten
zouden in hun huiselijk leven een voorbeeld
moeten zijn. Ze spréken wel vaak van de
ontvoogding van de vrouw, maar ze déden er zo
weinig aan. 'Wanneer een vrouw, zoo roepen wij
den partijgenooten toe, zich uit vrije verkiezing
met u vereenigt, behandelt haar dan ook als een
vrije, ook al geeft de wet u macht over haar.'
Dergelijke woorden waren maar al te zeer op hun
plaats, want in de ogen van veel socialisten
hoorde de vrouw thuis voor de kinderen te
zorgen. Vergaderen was mannenwerk. Intussen
brachten de mannen met dat vergaderen en
propaganda maken soms het bestaan van hun
gezin in gevaar en daarom moest vaak grote
tegenstand van de vrouw overwonnen worden.
Begon de man er nu eens mee de wetten van het
socialisme thuis na te leven, dan zouden de
vrouwen allicht eerder gewonnen worden
Er schreven ook anderen dan Cornelissen in het
blad. Zo verscheen een serie over de revolutie, die
al snel verzandde in een felle aanval op de
bekrompen kleinburgers, die op de scholen
gevormd worden in kruipen, hielenlikken en
bedonderen. Even felle aanvallen kwamen op de
godsdienst, die een 'huichelachtige zedeleer'
preekte met 'geboden van eenen god, welke men
altijd kon overtreden mits hem later door
offeranden weder verzoende.' Dit zijn
waarschijnlijk de pennevruchten van een nieuwe
ster aan het Zeeuwse firmament, eentje die snel
steeg bovendien. Hij noemde zich al gauw naar de
godin van de wraak: 'Roode Nemesis'. Van hem
was een serie over de 'nachtverblijven der armen':
de nachtasylen in Londen. Hij schetste de diepe
ellende waarin duizenden armoedzaaiers zich
bevonden. Wat een kontrast met de onmetelijke
rijkdom van de Engelse welgestelden riep Roode
Nemesis: 'dan zal men begrijpen, dat de rijken op
hunne beurt ook op geen edele behandeling
aanspraak kunnen maken, dat zij niets te
verwachten hebben van eene wraakneming, die
geëvenredigd is aan de onderdrukking die zij
uitoefenen!' Dat was andere taal dan die van
Cornelissen. Die had geschreven dat de
socialisten liefst geen geweld gebruikten.
'Waarom eigenlijk niet?', vroeg R.N.; 'Hadden de
rijken, de machtigen, ooit afkeer van geweld?'
Oorlogen, diefstal van loon: 'schreeuwt het niet
om wraak en roept het niet luide: Oog voor oog,
tand voor tand!' Cornelissen schreef, dat geweld
dom was, arbeidskracht en grondstoffen
vernietigde en een reaktie zou oproepen die veel
zou bederven. Maar Nemesis vond kapot slaan
helemaal niet dom. Het was slechts vervormen
van grondstoffen zoals in fabrieken dagelijks
gebeurt. Slopen en opbouwen waren een
natuurverschijnsel. Met zachtheid optreden
leidde tot niets. In een ommezien was Roode Ne
mesis een individualistische anarchist van het zui
verste water. Op den duur werd het zo dat Roode
Nemesis op bladzijde 3 en 4 van Licht en
Waarheid afbrak, wat Cornelissen op bladzijde 1
en 2 had opgebouwd.
Wie was deze Roode Nemesis? Het was een man
die op de Seislaagte in Middelburg een
onopvallend leven leidde. Voor het raam van zijn
werkplaatsje een bord met erop de mededeling
dat hier alles gerepareerd werd wat de klant maar
aanbood: ketels, kachels, schoenen, horloges,
klokken naaimachines, enz. In dit werkplaatsje
stond ook de handpers waarop Licht en
Waarheid gedrukt werd. Charles Hagedoorn
heette hij. Hij was in 1849 in Londen geboren,
had in ZuidAfrika gewoond en leefde sinds
oktober 1885 teruggetrokken in Middelburg.
'Een zonderling', vond Cornelissen. Hij dronk en
rookte niet; naar de kerk gaan deed hij ook niet.
Kerkgenootschappen waren adderengebroed-
sel', zei hij niet onbijbels.
Het kollektief dat Licht en Waarheid uitgaf,
voelde hij al gauw als een knellende band:
'Lamlendige poetszakken', met 'monden als
stalpoorten, maar ze willen alles zoetsappig.'
Lieden die hun wijsheden toch onder de juffrouw
van Licht en Waarheid zetten, 'onder dat goeje
mensch, die je met haarfakkel de weg wijst, hoe je
den brand moetDit werd op 18 januari
1890 geschreven. Drie weken later stond er in
Recht voor Allen een oproep van Lodewijk
Mieremet om geen gelden meer af te zenden naar
Hagedoorn, 'daar die persoon niet benoemd is tot
kassier of administrateur, doch toevallig papier,
pers en letters in handen heeft.Hagedoorn had
een coup gepleegd! Groot was de woede in
Vlissingen. 'Met de grootste moeite slechts
slaagden wij er in, te voorkomen, dat de mannen
van deSchelde' naar Middelburg kwamen, om in
het armelijke boeltje van Hagedoorn beslag op de
pers te leggen, of anders alles kort en klein te
slaan', schrijft Cornelissen, die er niet bij vertelt
waarom hij Hagedoorn zijn gang liet gaan.
Hagedoorn moest nu voor het blad aan geld zien
te komen door advertenties op te nemen en een
steunpenning te openen. De adverteerders waren
bekende socialisten, ook Kingmans, later bakker
in Vlissingen. De koers van het blad werd
onverbiddelijk in de richting van Roode Nemesis
gedreven en van een provinciaal werd het een
landelijk blaadje. Merkwaardigerwijs verdween
de dame met haar inspirerende fakkel al vlug van
het titelblad.
Hagedoorn wist het een hele tijd te redden. In
november 1891 gaf hij het nog uit en was het blad
het erkende orgaan van de individualistische
anarchisten in Nederland geworden. Wat er
precies is gebeurd, is moeilijk te achterhalen,
maar begin 1893 was het blad in bezit gekomen
van Willem Meng, een gewezen dominee en leider
van de vereniging 'Wie denkt, overwint'. Meng
was in deze dagen nog een Multatuli-fanatikus.
In die geest werd Licht en Waarheid door hem
geredigeerd. Maar al gauw werd hij spiritist en
tenslotte kwam hij in theosofie terecht. Zo werd
een blaadje dat eens in Zeeland het socialisme
moest brengen, Nederland vergastte op een forse
portie anarchisme, nog dertig jaar lang de
spreekstem van de Nederlandse theosofen.
BERT ALTENA
