De arbeiders worden gewaarschuwd dat zij
nooit zich leenen om 'heeren' af te vaardigen
Socialistisch Weekblad voor Zeeland en Westelijk Brabant
DE
SOCIALISTISCHE
PERS
IN
ZEELAND (7)
Moeilijke jaren
Verschijnt eiken Zstsrda#.
Verkiezingen
Lijdelijk verzet
Marktberichten
Kwezelen
6
NIEUW ZEELAND
Het verhaal over De Toekomst, dat in de
voorgaande aflevering begon, is nog niet
afgelopen. Tenslotte zou het blad dertig jaar lang
blijven bestaan. J.K. van der Veer, de oprichter,
zorgde door zijn aanval op graaf Van Lijnden
voor bekendheid én 'n grotere oplage, maar 'n
paar jaar later als Van der Veer steeds meer op de
geweldloze toer gaat, zorgt hij ook voor grote
interne problemen. Uiteindelijk verlaat Van der
Veer De Toekomst.
Over die moeilijke jaren gaat deze aflevering.
De Dordtse onderwijzer Bergmeijer, die vanaf
juni 1897 een deel van het redaktiewerk overnam
nadat Van der Veer was ontslagen.
Geheel rechts:
Het Zeeuwse 2e Kamerlid H. van Kol, die z n geld
uit de krant terugtrok vanwege de antiparlemen-
taire koers.
De aanval van Van der Veer op Van Lijnden
was karakteristiek voor De Toekomst. 'Alle
ongerechtigheden ontmaskeren', was een
doelstelling van het blad. 'Van persoonlijk
heden zullen wij ons, zoo mogelijk,
onthouden, daar onze strijd gaat tegen
stelsels, en daar dan alleen van afwijken,
wanneer door personen, brutaal onrecht,
verdrukking en uitzuigerij wordt gepleegd
was de leidraad. Zo kompenseerde het blad
het gemis aan een sterke vakbeweging. Door
handelingen van werkgevers bekend te
maken konden arbeiders zich verdedigen.
De Toekomst was dus meer een propagan
dablad, het was ook een verdedigingswapen.
Ook voor de militairen, want er werd aan het
kazerneleven veel aandacht besteed.
Het eerste jaar sloot met een tekort van bijna 28
gulden op een balans van rond de 2100 gulden.
Daarom, maar ook om principiële redenen werd
de beheerstruktuur gewijzigd. Op 21 januari
besloten de aandeelhouders 'dat de consequentie
van ons streven naar algemeen bezit eischt, dat de
Socialistische bladen niet het privaat-bezit van
een of enkele persoonen behooren te zijn, maar
het algemeen bezit van de Socialistische
afdeelingen in de streek waar het blad verschijnt.
In dit geval de afdelingenbin Zeeland en West-
Brabant. Zij zouden ook de redaktie aanwijzen.
Op 15 april namen zij De Toekomst met de
drukkerij over.
Zo stond het blad principieel en financieel op
betere basis. Dat was nodig ook, want op 20 juni
vertrok Van der Veer voor een half jaar naar de
gevangenis van Goes. Dat was 'een heel verlies',
erkende Recht voor Allen. Maar iedereen was
voorbereid: de kolportage werd overgenomen en
er was een fonds opgericht om de tijdelijke
redakteur, P.A. Moritz, wekelijks 7 gulden te
bezorgen. Van deze Duitse socialist is weinig
bekend. Hij moet zo' n 20 jaar ouder zijn geweest
dan Van der Veer en was in Middelburg komen
wonen, om Van der Veer bij te staan. Hij schreef
slecht Nederlands ('Vele Hollandsche millioenen
ontstammen uit Indie.'), maar dat hinderde niet.
Door zijn lange ervaring als socialist kon hij Van
der Veer goed vervangen.
In De Toekomst maakte Moritz veel propaganda
voor een nieuwe vorm van aktievoeren: het
dwarsbomen van openbare verkopingen om
huur- of belastingschuld te verevenen. Half
oktober richtte hij in Middelburg ook een
'Vereeniging der Belastingschuldigen en huur
dersop. Om Moritz te steunen kwam in
november Cornelissen een tournee door Zeeland
houden. Zo leed De Toekomst niet erg onder de
gevangenschap van zijn redakteur. Eind augustus
was de oplaag nog steeds zo'n 1500 exemplaren.
In november moet het blad achteruit gegaan zijn
en liep het tekort op tot 67 gulden.
Maar het socialisme ging niet kapot. Van der
Veer' s gevangenisschap moest daarom nog maar
wat verlengd worden. Eind oktober werd hij door
de dikke burgemeester van Nieuwland, Van
Waarde, aangeklaagd wegens majesteitsschennis
en belediging van de burgemeester. Maar dat
eerste kon hij zo slecht bewijzen, dat Van der
Veer in plaats van de geëiste 2 maanden slechts 7
dagen langer moest brommen. Op 7 januari 1895
kwam hij vrij. Een juichende menigte haalde hem
in Middelburg en Vlissingen binnen.
DE TOEKOMST.
MULTATULL
'mmett é*m M hM |l>llli Mum
yoitmt Eli*
Vergeet hta «iet, die ia dea kerker rechten
Ab oden der brntmle schurkerij
Die tirauiie, noch ■lid. «och ocrech: dachten.
Noch ktpitiel. noch pnesterheenchappij
Hen wordt tereocfat «Do wat betreft: Redaktie, Adow-
nktrati* en Expeditie, te eenden aan bet bonna
Dt Toekomst, Gortstraat I 331, MIDDELBURG
De Idliiaaehe Kimnr i« er «I over hwn I etoffen (och, dat «rhriltltelWn-
2ki
taiUr-bakg,
Van der Veer kwam terug in een beweging die vol
problemen zat. De oorzaak was hernieuwde
strijd over de verkiezingen. In 1893 had de
Sociaal-Democratische Bond besloten op geen
enkele manier meer aan verkiezingen mee te
doen. Ook niet om propaganda te maken. Met
Domela en Cornelissen was Van der Veer tegen
dat besluit geweest. Sterker, hij vond 'dat het
meedoen aan de verkiezingen enkel als propagan
damiddel voor ons hier een ons door de
omstandigheid opgelegde noodzakelijkheid is.'
Maar de arbeiders werden gewaarschuwd dat zij
nooit zich leenen om heeren af te vaardigen.'
Enige, makkelijk als 'heeren' aan te duiden
mensen in de SDB besloten zich af te splitsen.
Henri van Kol speelde daarbij een belangrijke
rol. Terwijl Van der Veer in de gevangenis zat,
werd op 26 augustus 1894, dus 90 jaar geleden, de
nieuwe 'Sociaal-Democratische Arbeiderspartij'
(SDAP) opgericht.
De afdelingen die De Toekomst beheerden
besloten in meerderheid tot het kerstcongres van
de SDB neutraal te blijven. Maar eind september
1894 kwam er met Bergen op Zoom al diskussie
over een brochure van Van Kol. De aantijgin
gen daarin aan het adres van Domela en
Cornelissen waren ook door Moritz veroordeeld.
Bergen op Zoom ging over naar de SDAP. Toen
de andere afdelingen op 3 februari 1895 besloten
bij de SDB (inmiddels omgedoopt in 'Socialisten-
bond') te blijven, brak ze met achterlating van
schulden alle betrekkingen af. Dordrecht zou
Bergen op Zoom vervangen.
Was er kontakt tussen Bergen op Zo'om en Van
Kol? Want ook hij probeerde De Toekomst en
Van der Veer bij de SDAP te krijgen. Maar die
kon daar niet toe besluiten. Hij hing zeer aan
Nieuwenhuis, die hem bovendien in kennis had
gebracht met zijn geliefde Auguste. Toen alle
pogingen mislukten, vroeg Van Kol zijn geld
terug, 'om elders nuttiger voor de propaganda te
besteden.' Dat kon De Toekomst ruineren. Het
geld is terugbetaald, al was het niet meteen.
Het blad bleef bestaan. Vanaf april 1895 zijn voor
een vijftal jaren weinig 'Toekomsten' bewaard
gebleven, in bibliotheken althans. Voortdurend
was er verlies. De Socialistenbond gaf een
jaarlijkse subsidie. Het moment kwam dat Van
der Veer bij de schutterij zou worden ingelijfd.
Tegen de schutterij golden dezelfde bezwaren als
tegen het leger. Tegen dat leger had Van der Veer
in De Toekomst al veel propaganda gevoerd. Hij
had een 'instinctmatigen afkeer van bloedvergie
ten.' Nu kreeg hij van een vriend 'Het koninkrijk
Gods is binnen in U' van de Russische schrijver
Tolstoj en besprak het op 13 juli 1895. Tolstoj
stelde tegenover geweld het lijdelijk verzet, van
dienstweigeren kon een geweldige kracht uit
gaan. Van der Veer werd er volkomen door
gegrepen. Zelfs zijn handschrift veranderde. Van
kursief werd het rechtopstaand!
Van der Veer begon in de loop van 1896 steeds
meer propaganda te maken voor het lijdelijk
verzet. Hij dreef zo door, dat De Toekomst voor
de partijgenoten ongenietbaar werd. Voor
propaganda werd het blad totaal ongeschikt.
Het ging om meer dan een stokpaardje. Konden
revolutionaire socialisten wel geweldloos zijn?
Na Van der Veer een tijd zijn gang te hebben laten
gaan werd in december 1896 door de afdelingen
die De Toekomst beheerden, vergaderd. Vlissin
gen vond lijdelijk verzet niet in overeenstemming
met de revolutionaire taktiek. De Toekomst
mocht niet worden gebruikt voor het tolstojanis-
me. Maar Middelburg wilde Van der Veer niet
aan banden leggen, omdat ze erop vertrouwden
dat hij de propaganda voor het lijdelijk verzet
niet op de voorgrond zou zetten.
De diskussie werd op het kongres van de
Socialistenbond uitgemaakt. Voor Middelburg
was Van der Veer de afgevaardigde. Voor
Vlissingen Bart Legemaate, die op 'de Schelde' in
de ketelmakerij als smid werkte. Het kongres
bepaalde dat Van der Veer in De Toekomst zijn
persoonlijke mening op de achtergrond moest
stellen.
Dat lukte niet, want hij meende een voorbeeld te
zijn voor medesocialisten en zat voor dienstwei
geren regelmatig in de gevangenis. Zo kon het
niet doorgaan. De kolportage met De Toekomst
had geducht te lijden en het ging steeds
bergafwaarts. Het opnemen van de burgelijke
stand, marktberichten en de vertrektijden van
stoomboten en treinen, hielp niet. In april 1897
Waar vroeger de naam van 'redakteur-uitgever'
J. K. van der Veer midden onder de kop van De
Toekomst stond, verscheen tijdens zijn verblijf in
de cel een gedicht op die plaats
werd het salaris van Van der Veer stopgezet en
herhaalde de afdeling Vlissingen haar kritiek.
Eind mei kondigde hij zijn vertrek aan.
Op 7 juni werd de opvolging geregeld. Vanuit
Dordrecht zouden twee onderwijzers, Bergmeijer
en Zadelhoff, resp. het hoofdartikel en het
wekelijks overzicht (buitenlandse politiek) schrij
ven. Zij liepen al lang in de beweging mee. het
verdere redaktiewerk zou gedaan worden door
drie Zeeuwen: Jac. L.A. de Lange, Dirk Bimmel
en waarschijnlijk Kees de Voogd. Het blad stond
er inmiddels zo beroerd voor, dat 'de kameraden
begonnen te wanhopen aan het voortbestaan.'
Doordat Izaak van Sluis en Kees de Voogd gratis
werkten kon men het hoofd boven water houden.
De meningen over Van der Veer waren zeer
verdeeld. De Vlissinger Piet Sinke vond dat in
geen 25 jaar was goed te maken wat Van der Veer
bedorven had. Maar Frits de Kaart en de
Middelburger Jan Onderdijk vonden terecht: 'het
valt niet te ontkennen dat door het optreden van
V.d. V. er onder de arbeiders een andere geest is
gekomen. Men zie de organisatie onder de
verschillende vakmannen. Wisten vroeger de
arbeiders niet beter of zij waren uitsluitend om te
arbeiden daar en om anderen te laten genieten,
dit is nu bij zeer velen veranderd.
Zijn tolstojanisme, en het feit dat Domela
Nieuwenhuis daar afwijzend tegenover stond,
vergemakkelijkten zijn uittreden uit de Socialis
tenbond aan het eind van het jaar. Hij werd
redakteur van het blad 'Vrede', waar het lieve
kwezelen van afdroop. Auguste werd de eerste
vrouw in Nederland die een blad leerde zetten.
In 1898 ging Van der Veer naar Engeland, zei in
1900 de tolstojanen vaarwel en werd lid van de
SDAP. Hij schreef weer schuin. In 1914 werd hij
een van de aktiefste oorlogshitsers die Engeland
kende. Begin 1928 stierf hij.
Het dagblad 'Het Volk' schreef over hem als over
iemand uit een ver verleden.
BERT ALTENA
