Zeeland en de Hogerhuizen
'A free and easy world' schalt een
sigarettenreklame door de zaal.
Hoe anders is de wereld waarvan de
hoofdfilm van de avond 'De
Droom/De Dream' vertelt.
Het leven van de gebroeders Hoger
huis was niet 'easy' en al helemaal
niet 'free'.
De Hogerhuis-zaak, wanprodukt
van de 19e eeuwse justitie, blijkt
nog niet vergeten. In de zaal
zit een opmerkelijk aantal oudere
mensen. Sommigen zingen spon
taan het Vrijheidslied en het
Mariannelied mee. Is 'De Droom',
Neêrlands nieuwste speelfilm,
dan zo'n getrouwe weergave van de
wederwaardigheden van de drie
gebroeders Hogerhuis met de jus
titie? Nee, de film is prachtig, maar
springt nogal vrij om met de histo
rische feiten.
Wat houdt de Hogerhuiszaak in? Op
Sinterklaasavond van het jaar 1895 werd
ingebroken in een boerderij van Gatze
Haitsma bij het Friese dorp Britsum, in de
buurt van Stiens. De drie inbrekers schoten
Sieds Jansma, broer van de huishoudster, in
de lies. De justitie meende al snel de daders
op het spoor te zijn: Keimpe, Marten en
Wybren Hogerhuis. Bekende socialisten,
waarvan de laatste veel bij Haitsma over de
vloer kwam. Bovendien had hij een
verhouding met de huishoudster, wist dat
Haitsma er warmpjes bij zat en dat deze
nogal bangelijk was.
Na een half jaar werden de broers
veroordeeld. Ze waren volslagen onschul
dig, maar het onderzoek van de justitie was
zeer eenzijdig geweest en had ertoe geleid
dat Haitsma en zijn huishoudster tegen de
Hogerhuizen getuigden. De echte daders
waren drie andere socialisten. De Hoger
huizen wisten dat, maar weigerden hen aan
te geven (dat deed je niet als socialist) en de
daders zelf deden het ook niet. Solidariteit.
De broers kregen lange straffen: Keimpe 6,
Marten 11 en Wybren 12 jaar. Blijkbaar had
de justitie zich Multatuli's 'Barbertje moet
hangen' in het hoofd geprent.
De zaak-Hogerhuis kwam niet uit de lucht
vallen. In Friesland, waar de socialistische
beweging bijzonder sterk was, was de
justitie al eerder alle perken te buiten
gegaan. In 1893 hadden de Middelburgse
houtkoopman F.M. Wibaut en zijn vriend
P.L. Tak daarom een 'Honger en Schrik-
comité' opgericht. Zo had de golf van
protest tegen de Hogerhuis-zaak al vroeger
ingezet. Ook in Zeeland zelf trouwens zagen
de socialisten blijken van klassejustitie.
Was J.K. van der Veer niet in 1894 een half
jaar in de kast gestopt om hem monddood
18
te maken?
Dreyfus
De daadwerkelijke aktie voorde Hogerhui
zen kwam echter lanzaam op gang, ook in
Zeeland. Kranten als de 'Middelburgsche
Courant' hadden wel keurig netjes de
inbraak en de veroordeling van de broers
meegedeeld, maar dat waren onopvallende
berichten geweest. Nee, dan trok de
Dreyfus-zaak in Frankrijk, van een joods
legerkapitein die onschuldig veroordeeld
was en nu een herziening van zijn proces
kreeg, meer aandacht. Het enthousiasme
voor de rehabilitatie van Dreyfus voedde
echter de aktie voor de Hogerhuizen.
Pas toen in augustus 1897 een gepensioneer
de onderwijzer in Loosduinen, M. Valk, een
grote brochure over de zaak-Hogerhuis het
licht deed zien, kwam de aktie op gang. Ook
in Zeeland, of beter gezegd: op Walcheren
en dan met name in Vlissingen. In de rest
van de provincie ontbrak het aan krachten.
Eerst in juli 1898 werd de brochure ver
kocht in Zeeuws-Vlaanderen door de
beroepskolporteur P.C. Bos, die in Kloos-
terzande gearresteerd werd. Hij had de
Leeuwarder rechtbank beledigd door te
roepen dat de Hogerhuizen onschuldig
waren veroordeeld.
Maar toen was de aktie op Walcheren al in
volle gang, de brochure van Valk had zijn
uitwerking niet gemist. Op zaterdag 23
oktober werden in Vlissingen in 'De Oude
Vriendschap', een lokaal op de Groote
Markt, en een dag later in Middelburg in het
Schuttershof protestvergaderingen gehou
den met Valk als spreker. Ze werden
georganiseerd door socialisten, maar dat
wil niet zeggen dat ér voorde Hogerhuizen
alleen onder de socialisten sympatie be
stond. Zo was de vergadering in Vlissingen
in eerste instantie voorbereid door een lid
van de R.K. Volksbond. Wie dat lid was,
weet ik niet, maar wel dat hij door ging en
een jaar later uit de Volksbond geroyeerd
dreigde te worden. Behalve de Volksbond
hield ook het Christelijk Werkliedenver
bond 'Patrimonium' zich afzijdig, maar
ook daar bestonden twijfels. Het pleit voor
het optreden van Valk en voorde meetings
dat er onzekerheid sloop in de openbare
mening over de zaak. Zo schreef de
'Vlissingsche Courant' op 5 november een
streng onderzoek te wensen, al was het
maar om te voorkomen dat de socialisten in
troebel water zouden vissen.
En daar was alle kans toe. De vergaderin
gen in Vlissingen en Middelburg werden
druk bezocht en de sympatie met de
Hogerhuizen was groot. De vergadering in
Vlissingen bracht f. 4,62 op, wat nog zo gek
niet was na een dubbeltje entree, en een
tijdje later kreeg moeder Hogerhuis nog f.
1,55 uit de kas van de opgeheven
socialistische toneelvereniging 'Multatuli'.
Velen tekenden op een landelijke petitie aan
de Tweede Kamer. Anders dan andere
petities heeft deze een zeker succes gehad,
mede doordat het kersverse kamerlid P.J.
Troelstra er de schouders onder zette. Er
kwam een nieuw onderzoek.
Maar fouten inzien was het laatste dat tot de
vaardigheden van de Leeuwarder justitie
behoorde. Alle onderzoeken werden zo
geplooid dat het oorspronkelijke vonnis
steeds bevestigd werd. Daar zou uiteinde
lijk de hele agitatie op stuk lopen.
Golven
Die agitatie verliep in golven, telkens
wanneer er een nieuw stadium in de zaak
