De moeizame oprichting
van de Vlissingse SDAP
Tachtig jaar geleden
Begin van het jaar 1906 telde de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij in Nederland meer dan 140 afdelingen met
tesamen 7000 leden. Er kwamen dat jaar 23 afdelingen bij. Enkele in grote steden splitsten zich, maar de meesten
werden opgericht in plaatsen waar nog geen afdeling was. Soms waren dat plaatsen van enige omvang,
zoals Zaltbommel en Vianen, maar voor het merendeel ging het om kleine gemeentes: Kloosterburen, Hekelingen,
Losserscheveld, om er enkele te noemen. De eerste afdeling in deze rij nieuwelingen was echter de afdeling-
Vlissingen, voorlopig opgericht op 11 januari en definitief op 19 januari 1906.
De SDAP dateert van augustus 1894.
Vlissingen was er dus allerminst vlot bij.
Dat mag wel merkwaardig heten voor een
stad die overwegend uit arbeiders bestond
waarvan er velen in de grootmetaal
werkten., een tak van bedrijf die volgens de
sociaaldemokratische theorie kleinburger
lijke opvattingen vrijwel uitsloot. Merk
waardiger wordt het nog wanneer we
nagaan hoe moeilijk het was om in de
Scheldestad een afdeling van de SDAP op te
richten.
Immers al op 9 december 1895 zien we een
van de oprichters van de partij, Henri van
Kol, een propagandavergadering in de stad
houden. Van Kol was een vermogend man,
dus hij kon zijn propagandatocht op eigen
kosten maken. De zaal van Stofkoper, De
Oude Vriendschap, op de Groote Markt,
was tamelijk wel bezet met een gehoor dat te
horen kreeg dat het van de revolutionaire
weg moest afzien. Meer heil was te
verwachten van parlementaire aktie, waar
de SDAP voor was net als de hele
internationale beweging van de socialisten.
Of Van Kol de mensen had overtuigd
betwijfel ik, want er kwamen maar liefst vijf
man in debat 'die hunne taktiek uiteenzetten,
en de spreker op fouten en tekortkomingen
wezen', aldus het.verslag in Het Volksdag
blad, want de Vlissingsche Courant van F.
v.d. Velde zweeg uit traditie de socialisten in
de stad dood. Inderdaad uit traditie, want
de socialistische beweging in Vlissingen
dateert al van voor 1880.
Arme partij
De SDAP was in die beginjaren een arme
partij. Het ledental was zo klein, dat ze
amper haar weekbladen in stand kon
houden. Voor propagandatochten bleef al
helemaal weinig geld over en werd er wat
voor uitgetrokken dan trok men naar het
noorden, waar de socialistische beweging
het sterkst was en Troelstra ook het meest
18
bekend. Zeeland was echter een dure
uithoek, waar bovendien soms moeilijk
zalen te krijgen waren. In Kortgene en
Westkapelle werden bv in 1896 zalen
geweigerd, in 1897 voor Troelstra in
Zierikzee en in 1901 gebeurde het tot
tweemaal toe in Yerseke.
Een extra handicap voor de sociaaldemo-
kraten was dat ze geen enkele organisatori
sche basis hadden in Zeeland. Die kwam er
enigszins in mei 1897, toen in Middelburg
een 40-tal arbeiders een arbeiderskiesvere
niging Ontwikkeling oprichtte. De initia
tiefnemer C. v.d. Weel, met reglementen
van Troelstra op zak, werd de eerste
voorzitter en secretaris werd Jan Onderdijk
die in de Socialistische Jongeliedenbewe-
ging in Rotterdam reeds zijn sporen had
verdiend. Verder zaten er ook mensen in uit
meer neutrale kring. Middelburg had een
betere voedingsbodem voor het wat gema
tigder parlementaire socialisme. De afde
ling van de meubelmakersbond onder
voorzitterschap van M.C.M. van Tiel
ondersteunde bv. alle akties voor uitbrei
ding van het kiesrecht en ook was er in de
stad een aktieve vereniging voor vrouwen
kiesrecht. Daarin speelden Mathilde Wi-
baut en Bertha Ogterop een vooraanstaan
de rol met name ook als het erom ging
arbeidersvrouwen in de beweging te betrek
ken.
In VLissingen lag dat allemaal wat anders.
Daar kwam in de tweede helft van de
negentiger jaren de vakbeweging sterk op,
geleid door mensen die meenden dat de
bevrijding van de arbeiders het werk van de
arbeiders zelf moest zijn. Volgens hen
kwam die bevrijding geen stap dichterbij als
er arbeidersvertegenwoordigers in het
parlement werden gekozen. In het algemeen
hielden de Vlissingse arbeiders zich dan
ook niet erg bezig met politiek en de politiek
niet met hen. De mening van de Vlissingse
socialisten stond op dit punt tamelijk vast
en het is tekenend dat er in 1897 voor een
rede van Troelstra over ekonomische of
politieke aktie niet meer dan 70 manj
kwamen opdagen, terwijl Troelstra in
Middelburg een bijna volle Schuttershof-liclbur
/oora;
liëtte
naar
erlies
zaal trok en in Goes nog eens 100 man.
".en J'c
tl had
'onde
>artij
ergac
>pgele
tr nu
e wir
Middelburg
Na een paar maanden voorbereiding werdl
in maart 1898 in Middelburg een afdeling
van de SDAP opgericht met 10 leden. In
maart 1900 waren het er 21 en in 1906 waslnoest
de afdeling gegroeid tot 45 leden. Kapitaal- le jart
krachtig was de afdeling allerminst, omdatf
Wibaut zijn subsidie (tweemaal een jaar- iovem
loon van een geschoolde arbeider) recht-] icstuu
streeks naar de centrale kas zond en dmeslott
afdeling alleen in noodgevallen met lenin-|or;/7o<
gen hielp. Bijgevolg kon Middelburg weinig erst li
aan propaganda doen. Ook ontbraken dei 'uhieu.
intellektuele krachten om op vergaderin-l lgeme
gen te kunnen spreken, want Wibaut met laanb
zijn drukke baan was vaak het land uit. Da 0 per:
inzet van de Middelburgse SDAP'ers kanle/t sue
dan ook moeilijk overschat worden, vooralldleen
als we weten hoe weinig medewerking Ijdens
kregen van het partijbestuur. jpoorv
Op het afrekenen van voorgeschoten geldlf, mat
voor een propagandareis van W.P.G i iteres
Helsdingen (de vergadering in Vlissingen c verg
oensk
ingen
ten m
mislukte) moest de penningmeester C
Remijn, maanden wachten. En dat terwijl
hij allerlei schulden te voldoen had, zoal.1
aan Ontwikkeling 'die aan (ield-ziekte noi
mankker haat dan ons.
Wat voor kosten in Vlissingen gemaakt
moesten worden, staat in bijgaand kader
Met driehonderd man was de zaal vanl
Stofkoper in Vlissingen vol. Er moest dus]
altijd geld bij.
Men kan zich voorstellen hoe het de sociaal-I
demokraten te moede was toen in januarij raand
akbor
aarna
een volgende propagandareis van een uo, te
1900 een vergadering met Troelstra inj
Vlissingen helemaal in het water viel. Bij
kaspla
och k
i Vlis
'lissin:
nigszi:
901 v\
oen di
