irgse
ikte-
de
zicht
r de
een
toen
de
jk te
men
it hij
van
en
een
ang-
naar
zijn
:rts',
ders.
i van
had
nne-
nnen
'gen?
ieel?
n
rgse
l het
Henriette van der Meij
Het was niet zo'n grote kern, die de
progressief-sociale denkbeelden ook in
werkelijkheid ging omzetten. Maar wat ze
deed is toch opmerkelijk. Zo werd door
Wibaut, dr. Bolle en Ghijsen eind 1889 een
vereniging 'Eigen Haard' opgericht, be
doeld om voor arbeiders woningen te
bouwen die ze dan in huurkoop konden
krijgen. Even later kwam er een vereniging
tot stand die warm voedsel aan schoolgaan
de kinderen ging verstrekken. Wibaut had
in de voorbereidingskommissie gezeten en
De Witt Hamer leidde de oprichtingsverga
dering, maar in het bestuur kwamen ook
vrouwen te zitten. Naast de vrouw van
Wibaut, Mathilde, namen onder andere
zitting de vrouw van De Witt Hamer,
mevrouw Ghijsen,Henriëtte v.d. Meij en
ivlarïe de Man.
Niet dat dit 'socialistische strevingen' waren
('Eigen Haard' had daar bv. weinig mee te
doen), maar deze initiatieven getuigden wel'
van sociale bewogenheid. Diversen onder
deze vooruitstrevende lieden, zoals dr.
Bolle en Herman Snijders, rekenden zich in
vergelijking met de socialisten tot de ware
volksvrienden.
Ons Huis
Van belang is ook de oprichting van een
jeugdbibliotheek, op 7 januari 1893, door
de dames J.F.C. Sibmacher Zijnen (dochter
van een vooruitstrevend predikant), Bertha
Ogterop (botaniste van de Koninklijke
Academie van Wetenschappen), Elize v.d.
Broecke en Mathilde Wibaut. Al gauw
werden 59 meisjes en 111 jongens tot de
trouwe lezers gerekend.
Dit initiatief laat zien dat volksopvoeding
de vooruitstrevende liberalen zeer ter harte-
ging. In 1894 werd zodoende de vereniging
'Ons Huis' in Middelburg opgericht, nadat
een kleine kommissie (E. Fokker, Joh. L.
v.d. Pauwert, L. Schorer, Herman Snijders,
F.G. Sprenger, G.N. de Stoopelaar en
Wibaut) voorbereidingen had getroffen. In
het uiteindelijke bestuur van 'Ons Huis'
zouden ook dames zitting nemen, onder
andere een schoonzus van Mathilde Wibaut
en de 'mejuffrouwen' M.J. van Benthem
Jutting, P.J. de Witt Hamer en Sibmacher
Zijnen.
Met zijn 'clubs' en 'cursussen' groeide 'Ons
Huis' al gauw uit tot een soort volks
universiteit uitdrukkelijk voor iedereen
boven de 12 en uitdrukkelijk voor mannen
èn vrouwen. Wie geïnteresseerd is in de
namen van hen die meewerkten aan Ons
Huis moet de MC van 15 oktober 1894 er
maar op naslaan. Dan zal blijken dat veel
van de namen die tot nog toe genoemd zijn
ook daar weer terugkomen.
Toch zou ik niet graag beweren dat het
sociaal-vooruitstrevende beeld dat hier van
de Middelburgse liberalen wordt geschetst
:voor alle liberalen opgaat. De heftige
diskussies in de kiesvereniging Eendracht
'Maakt Macht bewijzen dat er ook veel
konservatieve leden onder waren. Ook is
het zo dat de kern van al deze ondernemin
gen niet erg gewild was bij de meer
behoudende Middelburgscrs. Maar ook in
de kring van de vooruitstrevenden zelf
waren niet allen gelijkgestemd. Zo richtte
men zich bij de oprichting van 'Ons Huis'
meer op de fatsoenlijker standen dan op de
arbeiders, wat nogal wat kritiek van Wibaut
uitlokte. Wibaut was dan ook wel een beetje
een eenling in 'Ons Huis' met zijn kursusscn
over arbeidersbeweging.
Twee grote vraagstukken speelden in de
landelijke politiek van die jaren een
F.M. Wibaut
belangrijke rol. In de eerste plaats was daar
het probleem van de arbeiders >en de
arbeidersbeweging, in de tweede plaats de
rechteloosheid van de vrouw. Beide groe
pen waren van het kiesrecht verstoken. Wat
de vrouwen betreft kwam daar nog bij dat
ze een heleboel andere rechten ook nog
ontbeerden. Zo mochten ze niet getuigen bij
een huwelijk, telden ze niet mee in het
voogdijrecht en werden ze bij een huwelijk
ongeveer rechteloos gemaakt tegenover
hun man. De feministische beweging nam
in het begin van de negentiger jaren in
kracht toe. Er kwamen aparte verenigingen
van feministes. De Vrije Vrouwenvereeni-
ging in Amsterdam van Wilhelmina Druc-
ker en Thea Schook-Haver is daarvan de
bekendste. Dit was een zuiver feministische
vereniging die vrouwenstrijd zeker zo
belangrijk vond als de strijd van de
arbeiders, iets wat voor de socialisten nog
geen uitgemaakte zaak was.
Kiesrecht
Telkens werden er na 1886 in het parlement
pogingen ondernomen om het kiesrecht
onder grotere groepen uit te breiden en
vooral in de jaren 1893 en 1894 groeiden de
agitatie en de spanning naar een hoogte
punt. In die agitatie werd te Amsterdam
nog een vrouwenvereniging opgericht: de
Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht, want
voor velen was de Vrije Vrouwen vereeni
ging veel te radikaal. In de MC (onder
andere) van 19 april 1894 riep ze vrouwen in
het land op zich aan te sluiten.
Ook op Walcheren werden de geesten
langzaam wakker geschud ten aanzien van
het vrouwenkiesrecht. Mina Drucker was in
het begin van de negentiger jaren al eens
komen spreken, toen ze het met Domela
15
