VICTORIA-WATER
ONS ZEELAND
5
door de Admiraliteit onderzocht en ingeval van hooger
beroep ook door het Hof van Holland. Is er iets niet in
orde, zoo wordt de lading prijs verklaard en een vijfde deel
ervan aan 't land toegewezen. In 't tegenovergestelde geval
geeft men schip en lading weer vrij, zonder echter den
eigenaars voor het veroorzaakte oponthoud schadeloos te
stellen. Van hun kant gaan nu de Engelschen tot represailles
over: eenige Vlissingsche schepen, die de haven van Ply
mouth aandoen, worden aangehouden; daarop antwoorden
de Zeeuwen door zestien rijk beladen Engelsche koopvaar
ders naar Vlissingen op te hrengen,
Elisabeth trekt zich de belangen harer onderdanen aan en
zendt gevolmachtigden naar den prins te Middelburg, die
een verdrag bewerkstelligen, dat echter van Britsche zijde
slecht wordt nagekomen. Met de grootste moeite weet
Oranje nog voor het einde des jaars de twist tot beide te
vredenheid op te lossen, die noodlottige gevolgen kan heb
ben, te meer daar de Spanjaarden daaruit voordeel trachten
te trekken 1),
De overgave van Zierikzee in ons vorig hoofdstuk vermeld
en naar het lijkt zoo fataal voor de zaak der vrijheid, is
tenslotte het middel van behoud geworden. Het lijkt er veel
op, of in dien tijd de verliezen zelfs bestemd zijn, om de
zaak der Zeeuwen ten goede te komen. De val der stad
geeft tot een gebeurtenis aanleiding, welke de omstandig
heden ten gunste van den Prins en de Staten geheel van
gedaante veranderen en dientengevolge nader dient te wor
den toegelicht.
Reeds in Mei heeft Mondragon den Raad van State (te
Brussel) zijn bezorgdheid te kennen gegeven voor muiterij
onder de Spaansche troepen, indien hij niet spoedig geld
verkrijgt om hun achterstallige soldij van twee en twintig
maanden, te voldoen. Op het vooruitzicht van den buit in
Zierikzee te wachten, heeft de grijze veldheer zijn troepen
in bedwang weten te houden. Maar de plundering der stad
wordt afgekocht en de afkoopsom is zoo maar niet een
twee drie bij elkaar te brengen, als de hier niet geheel
onnatuurlijke gelddorst der teleurgestelde Spanjaarden
zich gevleid hebben 2).
Vandaar dan ook, dat de Raad van State, niet bij machte
geld te verschaffen het liefst ziet, dat het beleg nog maar
wat voortduurt En zoodra dan ook Mondragon met
zijn Walen de stad bezet en de rest der troepen op Schou
wen legert, eischen de Spanjaarden van Valdez afdeeling
betaling. In afwachting daarvan plunderen zij alvast het
dorp Nieuwkerk, terwijl zij hun bevelhebbers verdrijven, die
eene toevlucht te Brussel zoeken, om bij den Raad van
State op betaling aan te dringen,
In beginsel zijn de Walen het met de muiters eens, doch
maken met hen geen gemeene zaak. Veeleer jagen zij hen
de stad uit, waarbij een twaalftal Spanjaarden het leven
inschieten. Dan trekken zij naar Mondragon's woning, die
zich echter wijselijk verbergt en onvindbaar blijkt te zijn.
Een ander bericht zegt echter, dat Mondragon zich niet
schuil houdt, doch openlijk zijn soldaten tegemoet treedt,
,,zijn borst ontbloot en zich bereid verklaart de soldij, welke
hij niet geven kan en ook niet schuldig is, doch wel de
Koning, met zijn bloed te betalen en hun gevelde spiesen en
musketkogels niet vreest, zoo het lust hun bevelhebber, die
hen altijd goed behandeld heeft, daarop te onthalen."
Die woorden brengen hen tot beschaming, doch de rust
keert niet weer. Men biedt twee maanden soldij; zij blijven
evenals de Spanjaarden op betaling van al 't achterstallige
aandringen. Eindelijk nemen zij voorloopig genoegen met
f 100.000, die de burgerij opbrengt. De Spaansche soldaten
verlaten Schouwen, dat met zoo'n moeite veroverd is en
trekken naar Brabant af; 'n rijk land, waar zij zullen nemen,
wat zij wenschen. Zij gaan door het land van Tholen naar
Rozendaal, waar zij zich met hun kameraden van Goes
vereenigen.
De te Zierikzee achtergebleven Walen gaan hun voor
beeld volgen: zij verlangen van Mondragon binnen vier
dagen afbetaling of anders naar eigen inzicht daarin te voor
zien. Hij weet hen voorloopig nog in toom te houden; onder-
tusschen beleeft het uitgezogen Schouwen en de hoofdstad
nog een aantal bange dagen, daar natuurlijk iederen vraag
tot onderstand aan den geldloozen Raad van State ij del
blijkt. 3)
Van de botsing tusschen den Raad van State en de
Spaansche legerhoofden, de moedwil en de roofzucht der
muitende en niet muitende soldaten (want in tal van garni
zoenen verlaten de Spaanschen hun post om de achterstal
lige soldij in het rijke Brabant en Vlaanderen te halen, wat
tot de beruchte Spaansche furie leidt) maakt Oranje handig
gebruik. Van uit Middelburg, waar hij zich bevindt om de
gebeurtenissen in Brabant en Vlaanderen van nabij gade te
slaan, schrijft hij aan de Staten der verschillende gewesten,
aan de Stadhouders, aan de Nederlandsche grooten, om
zich tegen deze soldatenterreur, die katholieken en niet-
katholieken in leven en goederen bedreigt, te verzetten. Hij
herinnert hen aan de algemeene grieven en toont de nood
zakelijkheid zich als één man te verzetten. Daartoe biedt
hij de hulp van Holland en Zeeland aan, tevens verzekeren
de, dat hij in de overige gewesten geen verandering in den
R.K. Godsdienst beoogt, gelijk men hem ten onrechte aan
wrijft. Dit punt moeten z.i. de Algemeene Staten uitmaken.
Zijn doel is alleen de Nederlanden te beschermen en de
geschonden privilegiën te redden Den Koninklijken Stad
houder van Holland spoort hij zelfs aan zich toch met alle
krachten tegen de rebelleerende Spanjaarden te keeren
tot het welzijn van het geschokte vaderland en tot waar-
achtigen dienst van Koning Filips
Verschillende leden van den (Brusselschen) Raad van
State willen wel met de Hollandsche en Zeeuwsche Staten
onderhandelen, doch de Spaanschgezinde leden beletten
dit. Dat leidt door Oranje's toedoen tot een staatsgreep.
Als hij ziet, dat het de partij in Brabant en Vlaanderen die
hij daar heeft gevormd, niet lukt de Zuidelijke gewesten
mee te slepen in den Hollandsch-Zeeuwschen opstand,
wordt fluks de Raad van State als deze weigert de Staten-
Generaal bijeen te roepen, gevangen genomen
De Staten-Generaal komen thans op uitnoodiging van
Brabant bijeen.
Om deze onwettige bijeenkomst wat te verzachten, wor
den Aerschot, Viglius en Sasbout, dus de meeste leden van
den Raad van State weer vrijgelaten, om zoodoende dit
college te herstellen.7)
Van nu af aan is het de onderdanige dienaar van de Sta
ten-Generaal, die een leger op den been brengen, terwijl de
Spaansche troepen per proclamatie tot vijanden des lands
worden verklaard 8). In deze troebelen spelen ook de
Zeeuwen een rol van beteekenis. Nu begint de z.g. citadel
len-oorlog, m.a.w. het belegeren van de versterkte posities
der Spaansche troepen in de onderscheidene steden. Zoo
laten de Staten van Vlaanderen het kasteel van Gent be
legeren; de Spaansche troepen hebben den omtrek verkeerd
en zich niet ontzien geestelijke of wereldlijke goederen te
plunderen. Nog onlangs hebben zij de monniken van de
rijke abdij van Afflighem mishandeld en in het land van
Waes tot onder de muren der stad moord en doodslag be
dreven. Geen wonder, dat katholieken en protestanten zich
tezaam vereenigen om hieraan paal en perk te stellen; de
klokken luiden door 't Vlaamsche land, trommels worden
geroerd en burgers vliegen te wapen.
Oranje, steeds nog te Middelburg, schijnt van dit alles
nog niet te zijn onderricht, als Jan van Hembyze een in
vloedrijk schepen van Gent en voorstander der Hervorming
Uitstekend te
vermengen
OBERtANMSTEIM
met wijn of
vruchtensappen
