SOPbA
Uit de geschiedenis van „Ons Zeeland"
8
ONS ZEELAND
Aan den anderen kant mogen die van Holland en Zeeland
zich vrij binnen Goes en 't eiland bewegen om koophandel
te drijven en er te wonen, zonder dat zij naar hun geweten
onderzocht of terzake daarvan zullen worden verontrust.
Tot meerderen waarborg neemt de prins onder zijn bescher
ming alle kerken, geestelijke instellingen van stad en eiland,
benevens alle R. K. geestelijken, die daar zijn of komen,
mitsgaders hun particulieren eigendom. T)
Oranje zal tevens geen gouverneur aanstellen of krijgs
volk binnen stad en eiland in garnizoen leggen, dan op kos
ten van de gemeene zaak en met medeweten der overheid.
Is zulks noodig, zoo zullen noch gouverneur, nóch soldaten,
de belijders van den R. K. godsdienst, noch hun personen
of goederen ook maar eenige hindernis of beletsel mogen
aandoen.8)
Het is van belang om het hier meegedeelde uit de satis
factie te vergelijken met hetgeen in 1578 in de stad is ge
beurd.
Al deze zooeven genoemde punten uit de satisfactie gaan
in tegen de Holl. Zeeuwsche unie.B) Maar we zullen zien,
hoe in de komende dagen de Goessche magistraat aan de
bedongen voorwaarden vasthoudt ten aanzien van inlegering
van soldaten en magistraatbestelling, hoezeer de unie den
prins eene grootere bevoegdheid toekent.
,,Geen betoog dat dit onderscheid tusschen leden van een
en hetzelfde landschap," zoo zegt van den Spieghel, „nood
wendige verwarring in de regeering moet veroorzaken." Van
daar dan ook, dat Holland en Zeeland probeeren die satis
factie ongedaan te maken en Goes te bewegen den prins
te erkennen als hoofd en hoogste overheid, zooals bij de
unie in beide gewesten is vastgesteld.
Hoezeer ook de stad verknocht is aan den ouden gods
dienst, nochtans schroomt zij niet zich te verzetten tegen
de aanmatigingen van Johannes van Strijen, den in de plaats
van Nicolaas a Castro verkozen bisschop van Middelburg.
Op Zuid-Beveland had men slechts één mannenklooster, dat
der Kruisbroeders en wel van de orde der Augustijnen. Het
had aanzienlijke inkomsten en voorrechten en was voor
moordenaars een vrijplaats. Bij stedelijke keur was het
sinds 1430 onder bescherming der stad gesteld en bevestigd
in het genot van al hare rechten, mits zij bijdroegen in de
algemeene lasten zooals ieder poorter der stad.
Als na de inname van Middelburg de positie des bis-
schops précair wordt, zoekt hij nog zooveel mogelijk van
zijn inkomsten te redden. Te Leuven, een toevlucht vin
dend, tracht hij de goederen der Kruisbroeders aan zich te
trekken en meent deze te moeten inlijven krachtens een
bul in de kanonieke kerkgoederen van Middelburg.
Maar de Goessche regeering moet daar niets van hebben,
doch te vergeefs, 't eenige wat zij verkrijgen kunnen is een
bevel der Brusselsche regeering, waarbij de Kruisbroeders,
thans geheel ten laste gekomen van de stad, door hen van
het noodige moeten worden voorzien.10Daar echter hun
kerkgoederen bij de satisfactie nog geheel intact zijn, schij
nen zij een middel gevonden te hebben om 's hisschops
besluit ongedaan te maken. Op 1 Januari 1578 besluit de
magistraat, dat de Kruisbroeders, aangezien men toen niet
wist waar de bisschop zich ophoudt, alle inkomsten mogen
behouden, welke hun klooster ontvangt. Later zijn hun goe
deren door Oranje aan de armen van Goes geschonken.11)
Voor Uwe gezondheid
zonder papier
100 pCt. tabak
Hebben de Staten van Holland en Zeeland bij hun unie
in '76 de openbare belijdenis van den Gereformeerden gods
dienst vastgesteld om tevens alle andere te doen ophouden,
nu Goes en Tholen niet tot de unie zijn toegetreden, blijft
daar de Katholieke leer gehandhaafd. En bij de pacificatie
worden de religiezaken in Holland en Zeeland gelaten op
den voet zooals ze zijn, totdat de Staten-Generaal hierover
van gedachten hebben gewisseld, terwijl alleen verboden
wordt iets tegen het R. K. geloof te ondernemen buiten de
twee bovengenoemde provincies van alle bepalingen, op
Holland en Zeeland betrekking hebbend, worden die plaatsen
nadrukkelijk uitgezonderd, welke nog niet onder 's prinsen
stadhouderschap ressorteeren, totdat zij tot de pacificatie zijn
toegetreden en van Oranje satisfactie hebben verkregen.
Wat is nu de bedoeling van de satisfactie? Niet om zich
aan te sluiten bij de overeen gekomen punten der Holl.
Zeeuwsche unie. maar enkel om zich te voegen bij de Gent-
sche bevrediging en onder Oranje's stadhouderschap. Men
hoopt immers, dat deze overeenkomst door Philips wordt
goedgekeurd en dan waren immers de Nederlandsche on
lusten van den baan? Niemand is bij die vredesonderhande
ling genoopt zijn godsdienst te veranderen, maar om slechts
satisfactie voldoening te nemen, totdat de lang ver
wachte bijeenkomst der StatenGeneraal over dit moeilijk
onderwerp zal beslist hebben.
4) Acte Alg. Staten d.d. 30 Oct. '76, o.a. te vinden in 't Oud-
Archief te Goes.
2) Zie Ons Zeeland No. 45.
3) Bor. Hist. Ned. Oorl, D I, bl. 741.
4) Acten van Goes.
!i) Dr. J. W. F. Nuijens: B III, D I, bl. 62.
Publicatieboek der stad Goes: bl. 282, e. v.
7) Bor: D I, bl. 810.
h) L. J. van den Spieghel: Hist, satisfactie van Goes, bl. 395.
Zie Ons Zeeland No. 38.
10) Res. van Burg. en Schep. Ao. 1574, bl. 4.
Zie het verdrag over de geestelijke goederen, gesloten
tusschen Gec. Raden en Amb. Heeren van Z. Beveland.
In aansluiting op het bericht dat de uitgever van dit blad
in het vorige nummer plaatste, wil ik hier een en ander mee
deden uit de geschiedenis van dit zoo bij uitstek Zeeuwsche
weekblad, dat zoo veel heeft mogen bijdragen tot de belang
stelling van velen voor de historie van ons gewest.
Ik acht mij daartoe competent, omdat ik meen de eenige
te zijn, die als medewerker in al het lief en leed van „Ons
Zeeland" vanaf de oprichting heeft gedeeld. Daarom ook is
het schrijven van deze regels mij meer een plicht dan een
liefhebberij, een plicht die ik overigens met de meeste be
reidwilligheid vervul, omdat deze mij voor de eerste en
laatste maal de gelegenheid geeft een woord van hulde
te brengen aan uitgever en redactie van dit blad, die zeker
niet te vergeefs een viertal jaren voor een goede zaak hebben
gestreden. En, naar ik hoop en verwacht, spreek ik in deze
mede namens de overige medewerkers en de vele lezers
van ,,Ons Zeeland".
De geschiedenis van ,,Ons Zeeland is in weinig woorden
te vertellen.
Vier jaar geleden werd het blad te Haarlem opgericht.
Het was ontstaan uit de behoefte om de banden tusschen de
buiten Zeeland wonende Zeeuwen te versterken. Deze ban
den waren overigens al aanwezig; in de meeste groote plaat
sen van ons land, waar veel Zeeuwen wonen, bestaan Zeeuw
sche vereenigingen die den naam van Zeeland in den vreemde
willen hoog houden. Deze vereenigingen zochten contact
door middel van een orgaan, en dat orgaan was „Ons Zee
land De redactie van het blad was toentertijd in handen
van den heer M. P. Cornelisse te Haarlem. Hoofdzakelijk
