DE LETTERGIETERIJ
door C. C?Cijpels
1. In het archief van de lettergieterij worden 500.000 matrijzen bewaard.
HET is uiterst moeilijk een zóó technische
aangelegenheid als het gieten van letters
voor den leek eenigermate duidelijk voor te
stellen zonder in termen te vervallen,
waarbij alleen de kennis van den vakman het
gewen schte begrip kan toonen.
Laten wij daarom het eenvoudigste voorbeeld
kiezen de letter, zooals deze in het gewone"
loopende schrift voorkomt. In drukletters heeft men
eenige schriften gegoten, waarvan dus drukwerken
gemaakt kunnen worden, die de eigenschappen van
het handschrift als leidend voorbeeld namen.
Tegenwoordig komt dit lettertype vrijwel alleen
nog voor op visitekaartjes, terwijl een spaarzame
toepassing wederom ingang vindt, bij slagregels van
advertenties en reclame-drukwerken, blijkbaar om
het uitzonderlijke karakter dezer letters tussclien
de gewone drukletters. Dat de schrijfletter als druk-
materiaa) zoo goed als geheel dus verdrongen is door
het latijnsch schrift, getuigt van de algemeenheid
der goede opvatting, dat ieder materiaal zich aller
eerst moet aanpassen aan het doel, waarvoor het ge
bezigd wordt. De schrijfletter, die schrijvende ont
stond, bezit eigenaardigheden, die geenszins stroo-
ken met de techniek van het drukken en de eisehen,
die het menschelijk oog stelt, wanneer dit grootere
hoeveelheden tekst, dan een particulieren brief,
krijgt te verwerken. De moderne schrijfmachine
(ook een variatie onder de drukwerk-leveranciers!)
kent dan ook alleen drukletters, terwijl zelfs het
allereerste schrijf onderricht tegenwoordig met goed
resultaat ondernomen wordt met zgn. blokletters,
die meer overeenkomst met drukletters dan met ge
woon loopend schrift vertoonen. Wij kunnen onze
aandacht dus bepalen tot het vervaardigen van de
gewone drukletter. Deze wordt geteekend of ont
worpen. d.w.z. een vorm gegeven naar den smaak en
het inzicht van den letterteekenaar.
Denkt nu niet, dat dit ieders werk is. Naast eenig
smakelijk werk ontsieren de zonderlingste letters
onze schuttingen, winkelramen, huisdeuren en zelfs
groote particuliere en openbare gebouwen, al heeft
de tot grootere strengheid gebonden lichtreclame
ongetwijfeld reeds eenigen invloed ten goede gehad.
De voor den druk bestemde letter is aan menigen
eisch van leesbaarheid en technische omstandigheid
gebonden, waarbinnen de kunstenaar alleen ruimte
vindt om toch nog een schoonen vorm te tooveren.
Dit werk is zóó moeilijk, dat ter wereld slechts zeer
weinigen aangetroffen worden, die dit tot een goed
einde brengen. Het strekt Nederland tot eer, dat
het hierin thans een zeer opvallende en voorname
plaats in de wereld bekleedt, die misschien elders
een enkele maal geëvenaard doch nimmer overtrof
fen werd.
Een lettergieterij grondvest haar bedrijf dus op het
bezit van zekere letterbeelden, die de drukker in
iedere gewenschte hoeveelheden voor zijn bedrijf
kan betrekken. Dat deze letters, die naar ieders be
hoeften in tallooze variaties voorhanden moeten zijn,
niet alle van Nederlandsche herkomst kunnen zijn,
kan men licht begrijpen. Maar anderzijds mag het
publiek wel eens vernemen, dat in den internationalen
ruilhandel de letters van Nederlandschen oorsprong
een zeer voorname plaats innemen en een welver
diende wereldreputatie genieten.
De variaties van één lettertype noemt men tee
kenend een letter-familie. Zoo'n familie is uitgebrei
der dan men misschien zou meeneu. Gewoonlijk be
staat deze uit het gewone type, dit type bovendien
nog eens telkens in een smallere (magere) en een
zwaardere (vette) uitvoering. Deze drie soorten kun
nen dan ieder nog eens in cursieven (schuin schrift)
herhaald worden, terwijl deze 2 x drie soorten nog
uitgebreid kunnen worden met extra-smalle of
breed-loopende variaties. Ieder soort moet volledig
uitgerust zijn met gewone letters, hoofdletters, lees-
teekens en cijfers, waarbij zich nog voegen alle let
ters (gewoon en kapitaal of hoofdletter) die in eigen
of een der ons omringende taalgebieden eenig tee-
ken dragen. Men onderschatte deze zgn. „geteeken-
de" letters niet. Probeert u ze maar eens te tellen en
ik wed, dat u begint met de te vergeten, zooals u
waarschijnlijk bij de leesteekens niet direct denken
zult aan twee soorten haken (rechthoekige en ronde),
het afkappingsteeken én de langere gedachte-streep,
om van het paragraafteeken tot nu toe maar te
zwijgen.
Uit een en ander moge duidelijk blijken, dat het
ontwerpen van een letterfamilie een zeer minutieus
en. tijdroovend werk is, dat bovendien door zijn
technische voltooiing, zooals blijken zal. een zeer
kostbare onderneming mede is.
Naar de ontwerpen worden stempels gesneden,
waarnaar de matrijs vervaardigd wordt. Van deze
matrijs wordt dan-één letter, cijfer of teeken gegoten
in schier eindelooze hoeveelheden.
Het is voldoende duidelijk gebleken, welk een
kostbaar bezit deze verzameling matrijzen voor een
lettergieterij beteekent. De kluis, waarin deze kost
baarheden bewaard worden en die jarenlange moei
ten en kosten moet beveiligen voor alle onheil,
waaraan het vergankelijke nu eenmaal kan bloot
staan, is van dusdanige constructie, dat noch braak,
noch brand, noch zelfs het instorten van het liooge
2.
De stempelsnijder vervaardigt hef
letferbeeld, waarnaar de matrijs
geslagen wordt.
