HET KOU
OP AARDE
DSTE
PLEKJE
De koudste plaats ter wereld (met pijl ree
duid) bevindt zich in een glazen buisje
door een wijdere buis is omsloten, terioijl
Het koudste plekje op aarde
vindt men in het cryogeen la
boratorium te Leiden. Van dit
unieke plekje, dat wereldbe
roemd is, kunnen wij hier een
serie foto's geven met verkla-
renden tekst, naar gegevens
van dr. Wiersma te Leiden.
Wat is een lage temperatuur1 Ergens in
Siberië is 'n plaatsje, Werchojansk, waar
het soms 50° Celsius onder nul is, maar
de wetenschap beschouwt dat niet als 'n
lage temperatuur. In liet cryogeen laboratorium, 't
koudelaboratorium te Leiden, waar zich 't koudste
plekje ter wereld bevindt, spreekt men dan ook pas
van „laag" bij de temperatuur, waarop de lucht uit
onze atmospheer vloeibaar wordt (ongeveer 185° C.
onder nul).
Deze vloeibare lucht ziet er even doorzichtig uit
als water. Schenkt men haar op een tafel uit, dan
verdampt ze weder onmiddellijk onder het ontwik
kelen van een dichten nevel, en wordt opnieuw lucht.
Het principe van dit vloeibaar maken van een gas,
in dit geval de lucht, is precies het omgekeerde van
wat men waarneemt als het water kookt ver
hitten we water, dan gaat het, zoo gauw het kookt,
lits aauji
dat weder
het geheel
is omringd door vloeibaar helium. De temperatuur
bedraagt 273.07° O. onder nul, dit is nog slechts 0.050
boven het absolute nulpunt, dat 273.12° is.
over in damp („stoom") het water is gas gewor
den. Koelen we dat gas weer af, dan wordt het weer
water.
Willen we dus een gas vloeibaar maken, dan moe
ten we het afkoelen. Kon men nu de lucht langs een
koud voorwerp laten strijken, b.v. bij een raam,
waartegen de waterdamp van onzen dampenden
waterketel afkoelt en in droppels naar beneden komt,
dan kwam men in de goede richting, maar de moei
lijkheid is dat lucht pas vloeibaar wordt bij 185° C.
onder nulde lucht zou dus moeten strijken langs
een zoo koud voorwerp, en dat is onmogelijk, daar
de koudste plekjes op de wereld, zooals boven gezegd,
niet lager komen dan 50° C. onder nul.
Men is dus gaan zoeken naar middelen om de lucht
tot een zoo lage temperatuur af te koelen, dat zij
vloeibaar wordt, en daarvoor heeft men een andere
eigenschap van het gas in toepassing gebracht. Dat
is de volgende Wanneer een gas arbeid verricht,
zonder dat het tegelijk van iets anders warmte kan
opnemen, dan koelt het af. Om dus gas vloeibaar
te maken gaat men het arbeid laten verrichten. Dat
is mogelijk door het bijvoorbeeld op een zuiger te
laten drukken dan verricht het arbeid tegen iets
anders, z.g. uitwendigen arbeid. Een tweede methode
is, het gas zich laten uitzetten. De deeltjes van het
gas trekken elkaar n.l. aan, zoodat het uitzetten
niet gebeurt zonder tegenstand, zonder dat er arbeid
wordt verricht. Het uitzetten gaat dus gepaard met
afkoeling, en bij voldoend lage begin-temperatuur
wordt de afkoeling zoo ver voortgezet, dat het gas,
de lucht, vloeibaar wordt.
Een combinatie dezer twee methoden wordt nu
gebezigd om de lucht vloeibaar te maken. Hiertoe
worden groote compressoren gebruikt.
In het Leidsche laboratorium wordt op deze wijze
33 1. vloeibare lucht per uur vervaardigd. Deze kan
dan afgetapt worden uit de machines, zooals een der
hierbij gereproduceerde foto's zien laat.
Professor Keesom, die een temperatuur van 272.41° C.
onder nul, dus ongeveer 1° boven het absolute nulpunt,
bereikte, en daarmede een sensatie in de wetenschap
pelijke wereld verwekte.
