19
Een reconstructie eon de operatiezaal van Lister in
het ziekenhuis van Glasgow.
liet meest gecompliceerde raadsel is, dat wij kennen
en dat wij ons kunnen voorstellen.
Het behoeft ons dan ook niet te verbazen, dat
het niet de beide andere elementen: de narcose en
de wondbehandeling niet zoo vlot liep en aange
zien deze twee een hoogen graad van volmaaktheid
bereikt moesten hebben vóór men van een operatie
in den modernen zin van het woord kon spreken,
beeft de chirurgie zich pas in de laatste honderd
jaar geheel kunnen ontplooien.
Want het is nog geen honderd jaar geleden, dat
de eerste werkelijke narcose plaats vond. Weliswaar
wist men reeds vroeg, dat men de patiënten met
bedwelmende middelen in een toestand kon brengen,
waardoor zij minder pijn hadden en het tegelijker
tijd den chirurg niet lastig maakten, maar deze
alcohol-, opium- of haschiseh-roezen kan men
moeilijk met de tegenwoordige narcose vergelijken.
Deze werd voor het eerst toegepast door Horace
Wells, een tandarts, die zijn patiënten met lachgas
behandelde, nadat hij het eerst op zichzelf gepro
beerd had.
En de wondbehandeling, de antiseptische en
daarna de aseptische wondbehandeling dateert pas
uit de laatste vijftig jaar, maar dat was oqk mis
schien wel de ingewikkeldste kwestie, die de genees-
heeren hebben moeten oplossen, want daarvoor
moesten zij weten, dat er bacillen bestaan en bacil
len kan men niet zien, behalve dan door een micros
coop.
De man, lie dus een der eerste microscopen bouw
de en daarin een volkomen nieuwe wereld ontdekte,
onze landgenoot Anthonie van Leeuwenhoek, moet
als de wegbereider van de antiseptische en asepti
sche wondbehandeling beschouwd worden. Anti
septisch, dat wil zeggen bacillendoodend, aseptiscli
bacillen vermijdend. Doch voor men zoover was had
de wereld al weer twee
honderd jaar gedraaid.
Toch moet men zich
niet voorstellen, dat de
chirurgie vóór en tijdens
van Leeuwenhoek's leven
niet op een bijzonder hoog
peil stondjuist in deze
eeuw, de zeventiende, de
„gouden", leefden in Ne
derland een aantal uiterst
bekwame chirurgen, wier
namen in de beknoptste.
geschiedenis der chirurgie
nog met bijzonderen na
druk genoemd worden.
Daar hebben we Peter
Foreest en Johan Baptist
van Hehnont, Jacob van
Mee k ren en NicolaasTul-
pius, den burgemeester van Amsterdam, die tegelij
kertijd arts was, Cornelis Stalpaert en Frederik
Ruvsch, Cornelis van Solingen en Hendrik van
Deventer, Anton Nucken Herman Boerhaave. Al deze
namen, vrijwel vergeten bij het groote publiek,
hebben in de wereld van deskundigen nog een ge
weldigen klank, zooals in het algemeen de genees
kunde in Nederland een uitstekende reputatie geniet.
De ontdekking der bacteriën was op zichzelf
echter nog geen aanleiding om te veronderstellen, dat
zi j een rol speelden bij de besmetting van wonden tot
deze ontdekking kwam men eerst eeuwen later, na de
onderzoekingen vanPasteur. Doch onmiddellijk nadat
Links de chirurgische instrumenten van lord Lisier. Zij waren verre van
primitieftoch zou hij hiermee weinig uitgericht hebben, indien hij niet op het
denkbeeld gekomen was de wonden te desinjeeteeren met kurholoplossing. I,'echts een
desinjeetiepan, waarin de instrumenten uitgekookt worden na de operatie. Asep
tische behandeling tegenover Lister's aanvankelijke methode, die antiseptisch was.
Operntiestocl die door Lister gebruikt werd.
Men vergelijke dezen uiterst primitieven
zetel eens met het. rijdende bed, waarop
de tegenwoordige chirurgen lean patiënten
opereeren.
dezegroote Fransche bac
terioloog zijn bevindingen
had gepubliceerd, schoot,
de wetenschap der chirur
gie, die al dien tijd tegen
onzichtbare vijanden had
moeten vechten, met een
duizelingwekkende snel
heid voorwaarts. Eén van
de mannen, die daartoe
een geweldigen stoot ga
ven, was lord Lister.
Inderdaad kan men
maar weinig mensehen
noemen, wier levenswerk
zulk 'n draagwijdte heeft
als dat van lord Lister en
men overdrijft geenszins,
als men hem tot de
grootste weldoeners der
menschheid rekent. Men
heeft terecht de opmer
king gemaakt, dat Lister
door de uitvinding der antiseptische en aseptische
wondbehandeling een nieuw tijdperk van de chirurgie
heeft ingeleid, dat hij den grondslag heeft gelegd
voor de verbazingwekkende resultaten, die men in
den tegenwoordigen tijd heeft kunnen bereiken.
Pas sedert Lister's ontdekking kan men elke Wonde,
die niet op zichzelf doodelijk is, genezen. De dood
door infectie is niet langer het schrikbeeld van
patiënt en chirurg. Nu de laatste weet, wat de oor
zaak is van besmetting, kan hij deze vermijden door
nauwgezet en zindelijk te arbeiden en de des-
infeetiemethoden toe te passen, die hem ter beschik
king staan. Hij kan operaties verrichten, die men
vroeger niet voor mogelijk zou hebben gehouden.
Toen Lister professor in Glasgow
was, kende men reeds een aantal
jaren de narcose door middel van
ether en chloroform, maar deze
verbetering had de chirurgie nog
niet veel verder gebracht, want
olke operatie bracht bijna altijd
womlinfectie met zich mee, met
het gevolg, dat, een aantal met
succes geopereerde patiënten op
geheimzinnige wijze den dood
vónd.
Dit werd nog erger, toen men
pleisters, pluksels en omslagen in
ging voeren. lederen zieke sloeg
de angst om het hart, als liij
hoorde, dat hij voor een operatie
in een ziekenhuis opgenomen moest
worden, want de hospitalen be
schouwde men als gevaarlijke be
smettingshaarden. De chirurgen hadden zoo'n slechten
naam, dat men ze met beulen vergeleek. Het sterfte
cijfer voor geopereerden bedroeg in dien tijd in Enge
land en Frankrijk 60 op de 100. De Fransche chirurg
Vclpeau verklaarde zelf: „Elke prik met een naald
is een opening, waardoor de dood binnensluipt."
De Fransche regeering wilde eens de ziekenhuizen
gelegenheid geven hun slechten naam te verbeteren
en liet tien vrouwen voor een operatie naar een huis
huiten Parijs brengen om daar. behandeld te worden.
Xa de operatie stierven alle tien vrouwen
Doch toen deed Pasteur de opzienbarende ontdek
king, dat de lucht microscopisch kleine wezens be
vatte. Onmiddellijk daar
op veronderstelde Guerin,
dat de ettering van won
den het gevolg was van
een infectie (hij dacht aan
een soort gisting) door
bijzondere in de lucht
voorkomende kiemen. Hij
deed een poging om deze
vermoedelijk zeer schade
lijke kiemen te dooden en
begon de wonden, die hij
te behandelen had, met
alcohol te wassclien. Het
succes was verbluffend!
Juist in dien tijd bestu
deerde Lister in Glasgow
de oorzaken van ontste
king en ettering van won
den. In overeenstemming
met de toenmalige op
vatting geloofde hij, dat
deze verband hielden met
atmosferische invloeden.
Doch dr. Anderson, een col lega van Lister, ves
tigde diens aandacht op de publicaties van Pas
teur. Lister herhaalde nu eigenhandig de beschre
ven proeven en weldra was hij van de juistheid van
Pasteur's opvattingen overtuigd. Met de wetenschap
gewapend, dat hij op den goeden weg was, bedacht hij
nu een nieuwe operatiemethode, die in korten tijd de
geheele chirurgie in volkomen nieuwe banen leidde,
want deze operatiemethode berustte op een juiste
toepassing van de ontdekkingen op bacteriologisch
gebied in de practisclie heelkunde. Voortdurend
bestudeerde hij allerlei soorten bacteriën en om de
schadelijke kiemen in de lucht te dooden paste hij
met veel succes karholoplossingen toe. Het operatie-
veld hulde hij in een nevel van karbol, waarin dan
ook het verband gelegd werd, dat uit in karbol ge
drenkt gaas bestoiïil.
Eerst als het verband goed en wel gelegd was,
hield hij met het sproeien van karbol op.
Weldra bemerkte Lister, dat de wonden nu gena
zen zonder te etteren. De karbolsproeier werd nu
natuurlijk overal bijgehaald en Lister werd steeds
doortastender. Hij was zelfs zoo doortastend, dat een
chirurg, die één van zijn operaties had bijgewoond,
beweerde, dat Lister zijn patiënten door onachtzaam
heid vermoordde.
Maar wat geschiedde? De patiënt genas dank zij
Lister's antiseptische behandeling en weldra namen
de andere chirurgen de methode van dezen „moor
denaar" over.
Naarmate Lister's antiseptische behandeling in
ruimer kring navolging vond, begonnen de chirurgen
meer aandacht aan zindelijkheid te besteden. Anti
septische behandeling, we zeiden het reeds, berust op
het dooden van de besmettingskiemen, nadat zij
reeds de wonde zijn binnengedrongen. Toen Lister
echter bemerkte, dat de ontsinettingsstoffen ook 'n
schadelijke uitwerking op de huidweefsels uitoefen
den, ging hij van de antiseptische methode over op de
aseptische methode. Doel van de aseptische methode
is het nemen van dusdanige voorzorgsmaatregelen,
dat geen besmettingskiemen meer de wonde kunnen
binnendringen, het vermijden van de besmetting dus.
In het jaar 1870 voorspelde Lister reeds, welk een
belang de aseptische methode zou hebben voor de
chirurgie van de toekomst en op het oogenblik is
sterilisatie door middel van verhitting een zoo voor
de hand liggende en ook zoo bekende zaak, dat wij
allen, wanneer iemand bij ons komt om oen splinter
uit zijn hand te verwijderen, een pincet nemen, dit
eerst uitgloeien en dan pas overgaan tot de eigenlijke
operatie!
I)e strijd tegen de injectie. De assisteerende zusters
maken de windsels en verhanden klaar, die na ont
smet te zijn niet meer niet den vinger worden aan
geraakt. doch door middel van een tang aangereikt,
ten einde besmetting te voorkomen.
